"Ἀναθηματική" ἤ μήπως... "Ἀναθεματική" στήλη τοῦ Ἴωνος Δραγούμη;

(και μερικά χρήσιμα συμπεράσματα  τα οποία μας προκύπτουν...)

                         Η στήλη στον τόπο της δολοφονίας του Ι.Δ., έργο του αρχιτέκτονα
                                       Αριστ. Ζάχου, μετά τά  εγκαίνιά της το 1921.
                [ Πηγή: Ιστορικό φωτογραφικό  Αρχείο Γενναδείου Βιβλιοθήκης- Α.Σ.Κ.Σ.Α.]

Η στήλη τοποθετήθηκε με απόφαση της Γ' Eθνικής Συνελεύσεως (Αναθεωρητικής Βουλής) που προέκυψε ύστερα από τις εκλογές του 1920. Κατά το  διάστημα μάλιστα 1921-23 είχε δημιουργηθεί ερανική επιτροπή για την ανάθεση δημιουργίας και τοποθέτησης και ενός ανδριάντα του Ίωνος Δραγούμη στην Αθήνα. Όμως, η Μικρασιατική καταστροφή, οι δικτατορεύσεις της χώρας μέχρι το 1926  και η (επίσημη) επανάκαμψη του Βενιζέλου στα πολιτικά πράγματα το 1928, είχαν σαν αποτέλεσμα ο ανδριάντας αυτός να μην υπάρξει ποτέ...

Την απέριττη στήλη, στην οποία επικρατούν στοιχεία της βυζαντινής τέχνης, κατασκεύασε ο έλκων την καταγωγή από τη Σιάτιστα και γεννημένος στην Καστοριά αρχιτέκτονας Αριστοτέλης Ζάχος (1871-1939), ο αδελφός του οποίου, ο  Αργύρης Ζάχος, είχε στενή συνεργασία με τον Ίωνα Δραγούμη κατά την περίοδο του Μακεδονικού Αγώνα ενώ και ο ίδιος συνδεόταν φιλικά με τον Δραγούμη.

Κατά αποκαλυπτήρια, στην πρόσθια επιφάνεια του μνημείου ήταν αρχικά γραμμένο:

 

    Ε Δ Ω  ΤΗΝ 31 ΙΟΥΛΙΟΥ 1920

   ΕΦΟΝΕΥΘΗ  Υ Π Ο  Μ Ι Σ Θ Ο

   Φ Ο Ρ Ω Ν   Τ Υ Ρ Α Ν Ν Ι Α C

   ο ΙΩΑΝΝΗC ΔΡΑΓΟΥΜΗC

  Ο ΟΠΟΙΟΣ ΚΑΘ’ ΟΛΗΝ ΤΗΝ

   ΖΩΗΝ  Α Υ Τ O Y  ΗΓΩΝΙCΘΗ

   Υ Π Ε Ρ  Τ Ω Ν  ΕΛΕΥΘΕΡΙΩΝ

    & ΥΠΕΡ ΤΗC ΑΝΑΓΕΝΝΗCΕΩC

    Τ Ο Υ  ΕΛΛΗΝΙCΜOY &  Τ Η C

                                                ΑΝΑΤΟΛΗC. Η ΕΝ ΑΘΗΝΑΙC
 

    ΤΩΝ Ε Λ Λ Η Ν Ω Ν  CΥΝΕΛΕΥ

    C Ι C   Α Ν Ε Θ Η Κ Ε Ν ~~~

Το 1922 η στήλη βεβηλώθηκε  από φανατικούς βενιζελικούς και γκρεμίστηκε.  

 

Η βανδαλισμένη από φανατικούς στήλη του Ι.Δ., το 1922.

                [ Πηγή: Ιστορικό φωτογραφικό  Αρχείο Γενναδείου Βιβλιοθήκης- Α.Σ.Κ.Σ.Α.]

Το 1923, ο τότε αρμόδιος υπουργός (Εσωτερικών) στην κυβέρνηση Στυλ. Γονατά, Γεώργιος Παπανδρέου,  εισηγήθηκε και εξασφάλισε την έγκριση για την αποκατάσταση της στήλης. (Ο μεν Γ. Παπανδρέου συνδεόταν με τον Ι. Δραγούμη απο το 1915 και έτρεφε μεγάλη εκτίμηση γι' αυτόν, ο δε ο Στυλ. Γονατάς είχε συνεργαστεί στενά μαζί του στη Θράκη). Παραμονές όμως της επικείμενης αναστηλώσεως, αμετανόητοι βάνδαλοι, με... σμίλη κατέστρεψαν την επιγραφή της πρόσθιας επιφάνειας του μνημείου αφήνοντας περιέργως σ' αυτήν μονάχα το όνομα ΙΩΑΝΝΗC ΔΡΑΓΟΥΜΗC απείραχτο... Το μνημείο αναστηλώθηκε και παρέμεινε με φανερά τα σημάδια εκείνου του βανδαλισμού μέχρι... την δεκαετία του '80 (Γιά πενήντα τουλάχιστον χρόνια! Δυό σχεδόν γενεές Ελλήνων δεν γνώριζαν τί είχε συμβεί εκεί..). 

 Η φρικτά βανδαλισμένη πρόσοψη του μνημείου σε φωτογραφία ρεπορτάζ  του 

Φρίξου Ηλιάδη στον "Ελεύθερο Κόσμο"  (20 Μαϊου 1972).

  

Φαίνεται λοιπόν πως μήτε το καθεστώς της 4ης Αυγούστου (ομόσταυλος στην αντιβενιζελική φατρία με τον Δραγούμη ο αμφιλεγόμενος Μεταξάς, και συνεξόριστος μ' αυτόν στο Αιάκειο, όμως "σφοδρά ενοχλημένος",  αν μη τι άλλο, από την αρθρογραφία του Ίωνος στην "Πολιτική Επιθεώρηση",  τόσο για την προδοτική παράδοση από τον Μεταξά του Ρούπελ στον Γερμανο-Βουλγαρικό άξονα όσο και για την αιφνιδιαστική εισήγησή του Δραγούμη  προς τον Βασιλιά για έξοδο της Ελλάδας στο πλευρό της Αντάντ || Αυτά ο Ίων. Που εξορίστηκε ως... "γερμανόφιλος και επικίνδυνα "διχαστικός αρθρογράφος" από την δικτατορία Σαράιγ-Ζοννάρ-Βενιζέλου...) αλλά ούτε και οι Απριλιανοί εθνοκάπηλοι δεν εύρισκαν, κατά τα φαινόμενα, τον λόγο να αναδείξουν κάποιον σαν τον Δραγούμη ή να υπερασπιστούν την μνήμη του. Κι αυτό θα έπρεπε ίσως να μας λέει κάτι...

Τα επιγραφόμενα στην, πρόσθετη και καθηλωμένη με βίδες στην πρόσοψη του μνημείου, μαρμάρινη πλάκα  έχουν πλέον αλλάξει. Εκτός από το όνομα που από Ιωάννης έγινε Ίων και πλείστα όσα έχουν απαλειφθεί, πάνω της είναι τώρα γραμμένοι οι τέσσερις τελευταίοι στίχοι της Νεκρικής Ωδής (στιχ. 69-73) του Κωστή Παλαμά που ο ποιητής συνέθεσε και ολοκλήρωσε στις 8 Αυγούστου του 1920 στη μνήμη του Ίωνος:

   Ε Δ Ω   
ΤΗΝ 31 ΙΟΥΛΙΟΥ 1920

   ΕΔΟΛΟΦΟΝΗΘΗ  

   ο  
  ΙΩΝ ΔΡΑΓΟΥΜΗC

  ΛΕΥΚΗ  ΑC ΒΑΛΘΕΙ

   ΟΠΟΥ ΕΠΕΣΕC ΚΟΛΟΝΑ

   (ΠΩC ΕΠΕCΕC ΓΡΑΦΗ ΝΑ ΜΗΝ ΤΟ ΛΕΕΙ)

    ΛΕΥΚΗ, ΜΕ ΤΗC ΠΑΤΡΙΔΑC ΤΗΝ ΕΙΚΟΝΑ

   ΜΟΝΟ ΕΚΕΙΝΗ ΤΑΙΡΙΑΖΕΙ ΝΑ CΕ ΚΛΑΙΕΙ,
ΒΟΥΒΗ ΜΑΡΜΑΡΩΜΕΝΗ ΝΑ CΕ ΚΛΑΙΕΙ. 

                              Κ. ΠΑΛΑΜΑC

Στις μέρες μας από καιρού εις καιρόν (αραιότατα τελευταίως, κατά ευτυχή -ομολογουμένως- συγκυρία...) άνθρωποι από τον ακραίο χώρο, όπου ο Δραγούμης δεν θα καταδεχόταν ούτε να ρίξει το βλέμμα, κάνουν τρισάγια και μνημόσυνα εκφωνώντας δεκάρικους και μολύνοντας με την παρουσία τους, τις  φωνές και τα συνθήματά τους, το μέρος, παντελώς αγνοώντας και τον άνθρωπο και το έργο...

Όπως φυσικά υπάρχουν  κι εκείνοι της άλλης όχθης (των εργαλειοποιήσεων της ιστορίας, της δίκης των προθέσεων, της αναδρομικά εφαρμοζόμενης πολιτικής ορθότητας, περισπούδαστοι των ακαδημαϊκών θώκων κ.α. ...)  που εργολαβικώς έχουν αναλάβει, και με διόλου ευκαταφρόνητη  επιτυχία έχουν καταφέρει,  να τον σβήσουν σχεδόν από παντού. Θάβοντάς τον όχι μονάχα μια μα χίλιες φορές όσο πιο βαθειά μπόρεσαν. Βάνδαλοι  κι αυτοί. Ο  καθείς και τα όπλα του.

Άλλοι με την υστερόβουλη γραφίδα, άλλοι με τη σμίλη του φανατικού, άλλοι με τη ντουντούκα και τις άγριες φωνές χωρίς αντίλογο...