Στο Νταχάου

Kι έφτασε η νύχτα , μια νύχτα που ανθρώπινα μάτια δεν θα έπρεπε ποτέ να δουν.
Όλοι μας αισθανθήκαμε ότι κανείς από τους φρουρούς ούτε Ιταλός ούτε Γερμανός, δεν είχε το κουράγιο να δει τι κάνουν οι άνθρωποι όταν ξέρουν ότι πρόκειται να πεθάνουν.

                                                              (Primo Levi, Αν αυτό λέγεται άνθρωπος)

 Mνημείο στον Άγνωστο κρατούμενο του Dachau.

  Τo τρένο αναχωρεί υπογείως από τον κεντρικό σταθμό (Hauptbahnhof)  του Μονάχου με εξαιρετική ακρίβεια και (γερμανική) συνέπεια. Έχουμε τις δυό προηγούμενες μέρες της παραμονής μας εδώ επισκεφθεί τη Neue Pinakothek, την Glyptothek (με τα υπέροχα ελληνικά γλυπτά "φερμένα" από το Ναό της Αφαίας στην Αίγινα) και το Deutsche Museum (όπου έχει κατατεθεί ολόκληρη η μνήμη της τεχνολογικής προόδου στον εικοστό αιώνα).

    Σήμερα πρόκειται να επισκεφθούμε ένα ακόμα «Μουσείο». Κάπως διαφορετικό από όσα είδαμε μέχρι τώρα. Χθες έπειτα από κατάνυξη με άφθονη βαυαρέζικη μπύρα και λουκάνικα Νυρεμβέργης πάρθηκε η απόφαση. Η σημερινή μας επίσκεψη δεν θα είχε κανένα νόημα αν στα 1923 μετά τη λεγόμενη Συνομωσία της Μπυραρίας του Μονάχου -που προκάλεσε και την πρώτη σοβαρή στασιαστική ενέργεια των εθνικοσοσιαλιστών του Αδόλφου -είχε καταπνιγεί το δολοφονικό κίνημα των Ναζί εν τω γενάσθαι όπως και θα του άρμοζε. Η εξέγερση όμως άφησε πίσω της εικοσιπέντε νεκρούς, τους πρωτεργάτες της προσωρινά έγκλειστους στη φυλακή και σε λίγο καιρό ελεύθερους ώστε να μπορέσουν να ολοκληρώσουν το μεγαλεπήβολο σχέδιό τους για τις προδιαγεγραμένες επώνυμες νύχτες: Τη Νύχτα των μεγάλων Μαχαιριών, Τη Νύχτα των κρυστάλλων (1939), και σύντομα Την πιο Μεγάλη Νύχτα πάνω από την Ευρώπη.

                                                           Μουσείο Auschwitz

 Τον Μάϊο του 1933 κάηκαν τα πρώτα βιβλία (των «εκφυλισμένων» συγγραφέων) σε σωρούς στις πλατείες υπό τους ήχους των βαγκνερικών "Τραγουδιστάδων της Νυρεμβέργης". Θ'  ακολουθούσε σύντομα η επίδειξη σε μουσεία  προς διαπόμπευση,και της «εκφυλισμένης Τέχνης» (ζωγραφικής –γλυπτικής κλπ). Ο Γερμανο- εβραίος συγγραφέας Ερρίκος Χάϊνε τόσο προφητικά είχε  διατυπώσει εκατό χρόνια νωρίτερα :

          Όταν καίγονται τα βιβλία ανθρώπινες υπάρξεις θα καούν στο τέλος.

     Το Νταχάου άνοιξε τις πύλες του κι έπιασε δουλειά την ίδια χρονιά. Θ’ αποτελέσει το πρότυπο και την αρχική εμπειρία για την δημιουργία όλων των στρατοπέδων συγκέντρωσης στο Γερμανικό και κυρίως στο Πολωνικό έδαφος με την εισβολή των γερμανών εκεί.

                                                  Μουσείο Auschwitz

   
 Όπως σε κάθε παρανοϊκό σύστημα χρειαζόταν κι εδώ κάποιος προβολικός μηχανισμός με τη μορφή μιας ιδεοληψίας-ιδεολογίας για τον προσανατολισμό και την εκτόνωση της μαζικής ψύχωσης που θα μόλυνε και θα παράσερνε το Γερμανικό λαό κι ολόκληρη την Ευρώπη στη συνέχεια. Η προβολή αφορούσε αρχικά τους Εβραίους και ότι ακόμα ο Χίτλερ και οι όμοιοί του θεώρησαν σαν "ρυπαρό" και "άξιο ν’ αφανισθεί" από τον κόσμο που ονειρεύονταν να φτιάξουν. Το κίτρινο άστρο του Δαβίδ που φορέθηκε στο ρούχο των Εβραίων το 1939, το γκέτο της Βαρσοβίας ακολουθώντας τους εξευτελισμούς, τα πογκρόμ και την αδίστακτη γκαιμπελική προπαγάνδα ήταν μονάχα η αρχή. Όλα τ’ άλλα ακολούθησαν φυσιολογικά. Η μοίρα κατευθύνθηκε και σε άλλους. Τους Πολωνούς, τους τσιγγάνους, τους Σλάβους,τους ομοφυλόφιλους και λοιπούς «εκφυλισμένους υπανθρώπους». Η Αρία φυλή έπρεπε μονάχα να επιβιώσει. Με ακατάπαυστα κρεσέντο από του λοιπού έμελλε να γραφεί η αιματηρή πορεία του Υπερανθρώπου δηλαδή η παράλογη και βίαιη επενέργεια πάνω στη φύση, με στόχο την ιδεολογική και βιολογική επικράτηση του αφύσικου.

Το Νταχάου παραδίδει τη σκυτάλη στο Άουσβιτς, το μεγαλύτερο και επιστημονικότερα οργανωμένο -σχεδόν βιομηχανοποιημένο- εξολοθρευτήριο υπάρξεων που θα μπορούσε να συλλάβει ανθρώπινος νους. Περί τα 3.000.000 ψυχές αφανίστηκαν εκεί μέχρι το 1945.
Οι ιδέες εξολόθρευσης παίρνουν τη μορφή γιγαντιαίων μηχανών θανάτου: θάλαμοι αερίων και κρεματόρια σχεδιάστηκαν για ν΄ αφαιρέσουν τη ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων. Η φρικιαστική πρωτιά και πάλι ανήκει στο Άουσβιτς του Ρούντολφ Ές με 24.000 νεκρούς σε μια μόνο μέρα, τον Αύγουστο του 1944.
Η παράνοια του Ολοκαυτώματος θα λάβαινε τον επίλογό της στα μυθικά καταφύγια του Χίτλερ κάτω από τα ερείπια του Ράϊχσταγκ με την αυτοκτονία του πιο χαρισματικού δημαγωγού, συνωμότη και πλέον εγκληματικού παράφρονα της σύγχρονης Ευρωπαϊκής ιστορίας. Και επίσης στα άψυχα, κρεμασμένα από χορδές πιάνου, κορμιά των υπόλοιπων εγκληματιών που κρίθηκαν ένοχοι στη δίκη της Νυρεμβέργης.

     Άφησαν πίσω τους την ντροπή από τη γενοκτονία σχεδόν έξη εκατομμυρίων Εβραίων (και άλλων «αποβλήτων») στα στρατόπεδα συγκέντρωσης και μαζικής εξόντωσης, είκοσι πέντε εκατομμυρίων Ρώσων στρατιωτών και αμάχων και πάνω από σαράντα συνολικά εκατομμύρια νεκρών στα μέτωπα των μαχών και του πολέμου καθώς και μέσα στις πόλεις εκατέρωθεν των αντιπάλων στρατοπέδων.

   
  Πληρώσαμε κανονικά το εισιτήριο μας για το μετρό. Τα βαγόνια σπουδαία, ολοκαίνουργια, περιποιημένα. Η ταχύτητα και η ακρίβεια αφίξεων άψογη. Η μέρα θαυμάσια έπειτα από τη χθεσινή και προχθεσινή ακόρεστη βροχή του Ιουλίου. Υπόσχεση σήμερα ο ουρανός και το φως. Η πλατφόρμα που περιμένουμε το τραίνο για το Νταχάου με λίγους επιβάτες προς επιβίβαση ήσυχη και πεντακάθαρη μας φιλοξενεί για δεκαπέντε λεπτά με προορισμό τη ζώνη δρομολογίων. Από 'δω αρχίζει η σύντομη διαδρομή μας στην παροιμιώδη Βαυαρική ύπαιθρο όπου το ρύγχος του τραίνου εισχωρεί με μεγάλη ταχύτητα. Ταξιδεύουμε στο φως, πεντακάθαροι και ατσαλάκωτοι, έχουμε πληρώσει το εισιτήριό μας, γνωρίζουμε τον προορισμό μας και έχουμε σίγουρη την επιστροφή. Άλλες τουριστικές απολαύσεις μας περιμένουν το απόγευμα. Πριν από εξήντα χρόνια άλλοι είχαν πάρει τον ίδιο δρόμο χωρίς επιστροφή και χωρίς να τον έχουν διαλέξει.

Πορεία κρατουμένων. Μουσείο Νταχάου

  Η μικρή πόλη του Νταχάου θα ήταν μια μικρή φιλήσυχη, σχεδόν ασήμαντη, πόλη της επαρχίας της Βαυαρίας και δεν θα είχε κανένα λόγο να την επισκέπτεται κανείς εκτός κι αν είναι, παραδείγματος χάριν, Έλληνας για να ανταμώσει με τους συγγενείς του αφού 3500 ομογενείς μας ζουν εκεί. 
  Αυτό σχεδόν μας λέει ο Έλληνας που έχει πάρει την ειδική θέση για αναπήρους μπροστά στο λεωφορείο. Μυρίζεται ελληνικές λέξεις και σπεύδει ν’ ανταλλάξει μαζί μας δυο κουβέντες. Ο Γιάννης εξηντάχρονος μετανάστης από την Ημαθία ζει με την οικογένειά του εδώ τα τελευταία είκοσι χρόνια. Έχει στερηθεί το δεξί του πόδι από ακρωτηριασμό συνέπεια μιας μακρόχρονης κληρονομικής αρρώστιας που χτύπησε επίσης μάνα και αδελφό στην Ελλάδα. Το κράτος πρόνοιας εδώ λειτουργεί και του προσφέρει τα απαραίτητα για να ζει με αξιοπρέπεια.
    -Για τα κρεματόρια πάτε ; Μας ρωτά.
Στην καταφατική μας απάντηση προσθέτει:
   -Νομίζω θα περάσουν μέρες μέχρι να ξαναφάτε!
Μας χαιρετά και κατεβαίνει στην πρώτη στάση. Εμείς συνεχίζουμε για το αξιοθέατο του Νταχάου: το διαβόητο ναζιστικό στρατόπεδο συγκέντρωσης.

Η Πύλη. ("Η εργασία απελευθερώνει"...).

   
 Ένας μικρός δρόμος οδηγεί την πύλη του στρατοπέδου. Η προτρεπτική-παιδευτική επιγραφή της εισόδου ARBEIT MACHT FREI ("Η εργασία απελευθερώνει") θα μπορούσε να βρίσκεται στην πύλη μεγάλου εργοστασίου ή σε προσκοπική κατασκήνωση. Εδώ μονάχα εξευτελίζει και περιπαίζει. Δεν μπορώ να βρω άλλο λόγο για την ύπαρξή της σε όλα τα εργοστάσια του θανάτου όπως το θέλησε και ανάρτησε η ναζιστική τακτική. Το βλέμμα φέρνει ένα γύρω τις εγκαταστάσεις. Τα Μπλόκ (χώροι διαμονής) έχουν μετατραπεί σε μουσεία φωτογραφίας και ιστορικής μνήμης, κάποια έχουν αναστηλωθεί για να αναπαραστήσουν όσο μπορούν τους χώρους σταυλισμού των ανθρώπινων κοπαδιών που συγκεντρώθηκαν κάποτε εδώ. Τα πιο πολλά έχουν κατεδαφιστεί, τα όριά τους μόνον υπενθυμίζουν οι αριθμημένες τσιμεντένιες βάσεις που έχουν διατηρηθεί. Γύρω τα τρομερά φυλάκια, το συρματόπλεγμα με τα ηλεκτροφόρα σύρματα και την τάφρο που σε κάποιο σημείο γεμίζει από ένα ήσυχο ποταμάκι. Στην πιο ειδυλλιακή μεριά μέσα στα δέντρα και την πυκνή βλάστηση βρίσκεται το κρεματόριο (παλιό και καινούργιο).

Το μνημείο του Νταχάου. Ίσως μια Γκουέρνικα αυτή τη φορά σε γλυπτό. Αναπαριστά ένα συρματόπλεγμα που αποτελείται από συμπλέγματα ανθρώπινων σωμάτων περασμένων στους πασσάλους του εξανδραποδισμού. Ένα φρικιαστικό "οβελιστήριο" για ...ανθρώπους! Θα μπορούσε να 'ναι και ομαδικός τάφος ανασυρμένος στο φως της μέρας. Τα σώματα των ανώνυμων νεκρών που, αποστεωμένα και σε νεκρική ακαμψία, εξυψώνονται στο φως μαρτυρούν και καταγγέλλουν. Η μουσική παρτιτούρα της φρίκης που βιώθηκε εδώ γραμμένη με ανθρώπινα κορμιά. Οι πάσσαλοι των περιφράξεων δηλώνουν το παρόν τους στη σύνθεση. Οι πάσσαλοι, το συρματόπλεγμα, τα ηλεκτροφόρα σύρματα, η τάφρος, αυτό το απαραβίαστο αυθαίρετο όριο ανάμεσα στο μαρτύριο και τον έξω κόσμο, ανάμεσα στον παράλογο εγκλεισμό και την εξόντωση και την εκείθεν ισχυρή φυλή που θα άξιζε να ζει.
Κουκέτες όπου ξάπλωναν για να κοιμηθούν δυο-δυο οι κρατούμενοι (τα πόδια του ενός στο κεφάλι του άλλου για να χωρέσουν), αποχωρητήρια των δώδεκα ατόμων, το μεταλλικό πιάτο για το φαΐ. Αρκετές φορές χωρίς κουτάλι. Σερβίρονταν μόνο σούπα. Έτρωγαν όπως τα σκυλιά γλείφοντας και ρουφώντας τα υπολείμματα της τροφής. 

   Περπατάμε.Τριβελίζουν χαλίκια στρωμένα στο δρόμο μας. Γογγύζουν και βοούν οι ψυχές που χάθηκαν εδώ κάτω από τα πόδια μας. Βαραίνει το βήμα και το ψυχικό άχθος αφόρητο. Σε λίγο αντικρίζουμε την Καμινάδα. Μέσα στην πυκνή βλάστηση στο ειδυλλιακό δάσωμα του στρατοπέδου. Οι Ναζί λέγεται πως περιέπαιζαν την απελπισία των κρατουμένων:
-Ο μόνος τρόπος να διαφύγετε από δω είναι από την καμινάδα…

   
Τ’«ανθρώπινα σκουπίδια»,τα «κοινωνικά περιττώματα» ανακυκλώνονταν εδώ. Ύστερα από τη σύντομη διαδικασία της Επιλογής ακολουθούσε η Απολύμανση και το περίφημο Μπάνιο στις ντουζιέρες του κρεματορίου. Από ειδικούς αγωγούς έτρεχε το Κυκλόνιο Β -φάρμακο για την εξόντωση των ποντικιών στο κύτος των καραβιών –βρίσκοντας τώρα ευρύτερη χρήση σε ανθρώπους που δεν έμοιαζαν να έχουν διαφορετική υπόσταση στα μάτια των  ιδρυτών του Τρίτου Ράιχ.
Ύστερα από τη σύντομη διαδικασία είχαν σειρά οι τερατώδεις φούρνοι όπου μέσα τους θα εξαφανίζονταν και το παραμικρό ίχνος του ανώνυμου θύματος ακόμα και ο αριθμός που σαν ζώο μαρκαρισμένο εκείνο έφερνε στο μπράτσο όλο τον καιρό της κράτησής του στο στρατόπεδο. Η στάχτη σκορπίζονταν στα χωράφια τριγύρω σαν λίπασμα.

   Στέκομαι σε μια φωτογραφία: Οι κάτοικοι του φιλήσυχου Νταχάου οδηγούνται με τη βία στο στρατόπεδο συγκέντρωσης από τους συμμάχους για να διαπιστώσουν με τα ίδια τους τα μάτια τις φρικαλεότητες που διαπράττονταν επί χρόνια εδώ δίπλα στο σπιτικό τους, με τα γεράνια στα παραθύρια και τον περιποιημένο κήπο, πέρα από το ευτυχισμένο βλέμμα των ροδομάγουλων παιδιών τους. Αποστρέφουν τα μάτια τους. Κλαίνε σπαρακτικά. Δεν μπορούν να το πιστέψουν. Η τέφρα της καμινάδας δεν έθετε καμιάν υποψία. Τα τραίνα και τα καμιόνια κατέφθαναν νύχτα. Οι θάνατοι ήταν σιωπηλοί. Οι τουφεκισμοί επιβεβλημένοι από τον πόλεμο. Είχαν τα ελαφρυντικά τους. Όμως σήμερα ξέρουμε πως όλοι γνώριζαν.
Ποίος δεν είχε δει τα κίτρινα αστέρια; Δεν είχε ακούσει: «Παίρνουν τους Εβραίους!» Ποιος δεν είδε γέροντες να γλύφουν τη σκόνη των δρόμων, γυναίκες να πλένουν με οδοντόβουρτσες τα πεζοδρόμια; Τι ήταν το κάψιμο των Συναγωγών; Το έδαφος για τα στρατόπεδα συγκέντρωσης ετοιμάσθηκε χρόνια ολόκληρα. Ο «Μεσσίας» της Γερμανικής φυλής ανατράφηκε μέσα στη λαχτάρα και την ελπίδα του πλήθους. Κανένας δεν ήταν λοιπόν άμοιρος των ευθυνών του. Και η ανοχή και η σιωπή ευθύνη συνιστούν.

    Αλήθεια αν στρέψουμε το βλέμμα ακόμα και στο μικρόκοσμο της γειτονιάς μας δε θ’ αντικρίσουμε τάχα όλους αυτούς τους μικρούς η μεγάλους αποκλεισμούς, τα μικρά γκέτο μέσα στα οποία έχουμε περιχαρακώσει με τις προκαταλήψεις ή τις ακλόνητες πεποιθήσεις μας ανθρώπους και πράγματα; Πιστεύει κανείς πια ότι ο κόσμος μας είναι ένας κόσμος δικαιοσύνης, ελευθερίας και ισότητας; Πως η αδιαφορία και το πολιτιστικό έλλειμμα που διέπουν τον σύγχρονο άνθρωπο δεν έχουν στήσει ολόγυρα μικρά στρατόπεδα συγκέντρωσης; Και μήπως ο ίδιος ο ευδαιμονισμένος πολίτης του 21ου αιώνα με τις μιμητικές καταναλωτικές του πράξεις αργά μα σταθερά δεν υψώνει γύρω του τείχη αδιαπέραστα; Ένα μικρό Νταχάου για τον εαυτό του... Κι αν το Βιετνάμ και οι φρικαλεότητες εκεί έπαψαν από καιρό δεν βρέθηκε η Παλαιστίνη να τα αναστήσει; Τι τραγική ειρωνεία: Τα μέχρι χθες θύματα να έχουν μετατραπεί σε σκληρούς και αμείλικτους θύτες. Τι γίνεται στο Αφγανιστάν, το Ιράκ, το Γκουαντάναμο. Τι συμβαίνει στις χώρες της Αφρικής. Έγιναν μήπως θηριωδίες σκοπιμοτήτων χωρίς δικαίωμα αντίδρασης στα Βαλκάνια; Ποιες εθνότητες θεωρήθηκαν μειονότητες εδώ και ποιοι ήταν αυτοί που θα 'πρεπε να επιβληθούν και να επιβιώσουν; Συνεχίζεται μήπως η σφαγή στην Τσετσενία; Ποια υπερδύναμη εκεί απεργάζεται στα μουλωχτά το μέλλον; Τάχα μαίνονται φρικτές γενοκτονίες και εμφύλιοι για τον έλεγχο στις πλουτοπαραγωγικές πηγές στη αφρικανική ήπειρο; Χωρίς φαΐ και νερό πεθαίνουν μήπως εκεί άνθρωποι; Τι κάνουν για να τα αποκτήσουν; Τι είναι οι «φαβέλες» (τενεκεδουπόλεις) που εδώ και χρόνια φυτρώνουν σ’ όλο τον κόσμο στα όρια των μεγαλουπόλεων; Μικρά στρατόπεδα συγκέντρωσης ολόγυρα.

Βερολίνο. Μνημείο Ολοκαυτώματος. 

   Οι τόποι, οι χώρες μας, οι πόλεις, οι γειτονιές, το σπιτικό μας, ο εαυτός μας έχουν μετατραπεί σε χώρους εγκλεισμού και ανηλεούς βασανισμού μειονοτήτων, αποκηρυγμένων, απωθημένων, μειοψηφιών, ιδιαιτεροτήτων. Λείπει μονάχα η εξόφθαλμη καμινάδα. Το πυρ της δαντικής Κόλασης όμως μαίνεται εντός τους. Περίκλειστη η ψυχή μας θ’ αναζητήσει ελπίδα. Σαν θ’ αντιληφθούμε ότι τα Νταχάου δεν έπαψαν ποτέ να υπάρχουν και πως όλοι μας, μακάριοι έγκλειστοι, περιφέρουμε τα θλιβερά κουρέλια της πολυκαιρισμένης στολής που μας φόρεσαν με αμηχανία…

   Γράφει ο Πρίμο Λέβι: (...) "Εάν είναι αδύνατον να καταλάβουμε, είναι απαραίτητο να ξέρουμε, γιατί αυτό που συνέβη μπορεί να ξανασυμβεί, οι συνειδήσεις μπορεί ξανά να δελεασθούν και να εξαπατηθούν και οι δικές μας.


                                           ΝΩΝΤΑΣ ΤΣΙΓΚΑΣ, Λακωνική Μάνη, Καλοκαίρι 2008

                   ΒΙRKENAU- Krakow/Πολωνία

Βιβλιογραφία
1. Πρίμο Λέβι Αν αυτό λέγεται άνθρωπος , ΄Αγρα 2003
2. Π. Πούγγουρα Ταξιδεύοντας και γράφοντας, Θεσσαλονίκη 1987
3. Χεϊρτ Μάκ Ευρώπη -Ταξίδια στον 20ο αιώνα, Μεταίχμιο 2008
4. Laurence Rees ΄Αουσβιτς , Πατάκης 2005
5.Leon Goldnsohn Νυρεμβέργη, Kέδρος 2006.
6. Αναστ. Βιστωνίτη Λογοτεχνική Γεωγραφία , Μεταίχμιο 2007
7. Θαν.Τριαρίδη Σημειώσεις για το τρεμάμενο σώμα, Τυπωθήτω 2006

                                                                                          ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ : Nώντας Τσίγκας

 [Δημοσιεύθηκε στην εβδομαδιαία εφημερίδα ΟΔΟΣ της Καστοριάς στις 06.11.2008, αναδημοσιεύεται εδώ με μικρές διορθώσεις]