«Αρνητικόν»

 

 

Στο τεύχος 20/Μάρτιος 2024, το περιοδικό Το Κοινόν Των Ωραίων Τεχνών δημοσίευσε μερικές απαντήσεις φίλων-γνωστών-συνεργατών  στο ερώτημα ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΣΗΜΕΡΑ ΝΑ ΜΙΛΑΜΕ ΓΙΑ ΕΝΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΒΑΛΚΑΝΙΩΝ; Στο μικρό εισηγητικό του κείμενο ο Βασίλης Ξυδιάς  γράφει μεταξύ άλλων:

Ἡ δημιουργία τῶν ἐθνικῶν βαλκανικῶν κρατῶν τὸν 19ο αιώνα σήμαινε, ὅπως φαίνεται, τὸ τέλος τοῦ ὁράματος τοῦ Ρήγα γιά ἕνα ἑνιαῖο διεθνικό δημοκρατικό κράτος ποὺ θὰ ἀντικαθιστοῦσε τὴν Ὀθωμανική κυριαρχία στὸ σύνολο τοῦ βαλκανικοῦ καὶ μικρασιατικοῦ χώρου. […] ζητήσαμε τώρα ἀπὸ φίλους καὶ γνωστοὺς τοῦ περιοδικοῦ, μελετητές, ἱστορικοὺς καὶ ἄλλους ποὺ ἔχουν κατά τεκμήριο ἀσχοληθεῖ μὲ τὸ θέμα, νὰ μᾶς ποῦν ἐν συντομίᾳ τὴ γνώμη τους. Στὸ τεῦχος αὐτό παρουσιάζουμε τὶς πρῶτες ἀπαντήσεις ποὺ λάβαμε: ἀπό τούς Δημήτρη Φάρο, Γιάννη Πατίλη, Νώντα Τσίγκα, Λεωνίδα Εμπειρίκο, Παρασκευᾶ Ματάλα καὶ Γιάννη Παναγιωτακόπουλο […] Θὰ πρέπει νὰ προϊδεάσουμε τοὺς φίλους ἀναγνῶστες καὶ τὶς φίλες ἀναγνώστριες ὅτι ἀπό τὶς ἀπαντήσεις ποὺ λάβαμε μόνο μία εἶναι ξεκάθαρα θετική στήν ἰδέα τῆς μελλοντικῆς ἑνότητας τῶν Βαλκανίων, ἐνῶ οἱ ὑπόλοιπες εἶναι ἀπό λίγο ἕως πολύ ἀπαισιόδοξες, ἢ ἀκόμα καὶ ἀρνητικές. Αὐτὸ ὅμως ποὺ προκύπτει ἀπό ὅλα τὰ κείμενα ὡς ρητὸς ἢ ὑπονοούμενος κοινός παρονομαστής εἶναι ἡ ἰδέα ὅτι τὸ ζήτημα τῆς βαλκανικῆς ἑνότητας δὲν μπορεῖ νὰ τεθεῖ μὲ δεδομένες τὶς ἰσχύουσες σήμερα ἱστορικὲς «σταθερές» (πνευματικές, κοινωνικοπολιτικές και γεωπολιτικές).

 

Παρακάτω, η δική μου «τοποθέτηση» στις σελίδες 26-27:

 

ΑΡΝΗΤΙΚΟΝ

Τὰ Βαλκανικά κράτη μᾶλλον θὰ συνεχίσουν, καθένα

γιὰ λογαριασμό του, νὰ ἀναζητοῦν ἐξωβαλκανικά στηρίγματα.

Παν. Κονδύλης, Τὸ ἀόρατο χρονολόγιο τῆς σκέψης.

 

Πριν λίγες μέρες εἶχα ἐπισκεφθεῖ στὸ σπίτι του κάποιον ὑπέργηρο ἀσθενή μου. Ἡ ἠλικιωμένη σύζυγός του, καθώς καὶ τὰ παιδιά τους, βρίσκονταν σὲ δεινή θέση γιατὶ ὁ γέροντας παρουσίαζε, ἰδίως κατὰ τὴ διάρκεια τῆς νύχτας, σοβαρές διεγέρσεις, μὲ ἐπιθετικότητα καὶ κραυγές, ποὺ εἶχαν ὡς ἀποτέλεσμα νὰ ἐνοχλοῦνται οἱ συγκάτοικοι τῶν γειτονικῶν διαμερισμάτων. Κάποιοι ἔφτασαν στὸ σημεῖο νὰ καλέσουν ἐπανειλημμένα τό 100 καὶ νὰ ἀπειλήσουν με προσφυγή σὲ ἔνδικα μέσα «ἐφόσον ἡ οικογένεια δὲν φροντίσει νὰ ἠρεμήσει ἤ νά..ἀπομακρύνει τὸν γέροντα ἀπό τό σπίτι κλπ.». Σκέφτηκα πὼς ἂν οἱ νεοέλληνες ἔχουν καταντήσει σὲ αὐτὸ τὸ ἐπίπεδο τὴν «κουλτούρα τῆς συνύπαρξης» ἐξέλιπεν ἐλπὶς πᾶσα. Προσπάθησα νὰ τὸ ἀναγάγω αὐτὸ στὴν «ὑπόθεση ἐργασίας» περὶ συνομοσπονδίας τῶν Βαλκανικῶν κρατῶν, τῆς Τουρκίας συμπεριλαμβανομένης...  

Τὸ βέβαιον εἶναι πὼς ἡ ἱστορία δὲν παρέχει δεύτερες εὐκαιρίες καί, παρὰ τὴν ἐπικρατοῦσα δοξασία γιὰ τὴν κωμικὴ ἐπανάληψή της, αὐτὴ μᾶλλον δὲν ἐπαναλαμβάνεται. Στη μακραίωνη ἱστορικὴ διαδρομή, ἀπό τήν περίοδο τῆς Ἀλώσεως καί ἐντεῦθεν, οἱ μοναδικές ἴσως φωνές περὶ ὁμοσπονδιοποίησης-συνύπαρξης τῶν ἐθνοτήτων ἀκούστηκαν ἀπὸ τὸ στόμα τοῦ Ρήγα καὶ τῶν Δραγούμη-Σουλιώτη γιὰ τὸ «Ἀνατολικό Κράτος». Ἡ μὲν πρώτη ἀκούστηκε ἴσως πολύ νωρίς, ἡ δεύτερη μᾶλλον ἀργά. Ὁ σοβινισμός τῶν Νεοτούρκων, οἱ Βαλκανικοί πόλεμοι καὶ ὁ  Παγκόσμιος Πόλεμος ποὺ ἀκολούθησε ἀμέσως, ὁδήγησαν ἀλλοῦ τὰ πράγματα. Οἱ συμμαχίες ποὺ ἀναπτύχθηκαν, μέ τή Βουλγαρία σύμμαχο τοῦ Ἑλλαδικοῦ κράτους στον Α΄ Βαλκανικό Πόλεμο καὶ ἀντίπαλη στὸν Δεύτερο, οἱ διώξεις τῶν ἐθνοτήτων καὶ οἱ ἐθνοκαθαρτικές ἀνταλλαγές πληθυσμῶν ἀπό τό 1914 και μετά, οἱ μικρές περίοδοι σκληρῆς Βουλγαρικῆς κατοχῆς στὴ Μακεδονία καὶ Ἀνατολικὴ Θράκη (ἀπὸ τὸ 1914 μέχρι το 1944), ἡ Μικρασιατική Καταστροφή, τὸ ἑλληνικό πραξικόπημα καὶ ἡ εἰσβολή-παγίωση τῆς κατοχῆς τῶν Τούρκων στὴ μισὴ Κύπρο, ἡ διάλυση τῆς πρώην Γιουγκοσλαβίας κλπ., περιέπλεξαν τὸ τοπίο.
Στὴ βάση λοιπὸν ποιᾶς ἐνότητας μπορεῖ νὰ συζητηθεῖ ἡ Ὁμοσπονδία; Ἡ Ἑλλάδα, ὅπως καὶ οἱ πλεῖστες τῶν Βαλκανικῶν χωρῶν, «ἀνήκουν εἰς τὴν Δύσιν» (ΕΕ και ΝΑΤΟ), ἡ Τουρκία διακηρύσσει τὴ δική της («Γαλάζια») Μεγάλη Ιδέα, ἑνῶ ἀκόμη καὶ ἡ Ἀλβανία προσβλέπει σὲ κάτι δικό της ανάλογα «Μεγάλο». Ἡ Ελλάδα, τὸ χρεοκοπημένο μόλις ἐσχάτως κρατίδιο, μὲ τὶς πλεῖστες παθολογίες, προτοῦ κλείσει τις πληγές του, ἐξοπλίζεται ἔναντι μιᾶς ...συμμάχου του στὸ ΝΑΤΟ. Η ΕΕ (ἕνωση οἰκονομικὴ καὶ κατὰ πολὺ δευτερότερο λόγο πολιτική), με γραφειοκρατικὲς παθολογίες, σὲ κλοιό ἀνοικτῶν πολεμικῶν μετώπων σε νότο καὶ ἀνατολή (ἐμφύλιος πόλεμος στὴ Λιβύη, ἀπειλούμενα στενά τοῦ Σουέζ, ἀνερμάτιστη ἀντεπίθεση τοῦ Νετανιάχου στη Γάζα, εἰσβολὴ τῶν Ρώσων στὴν Οὐκρανία καὶ ρωσικὴ ἀπειλή) καὶ σὲ κύκλο ἀλλεπάλληλων κρίσεων (ευρωσκεπτικισμός ποὺ κερδίζει ἔδαφος, ἔξοδος Μεγ. Βρεττανίας, μεταναστευτικές ροές, ἐνεργειακὴ ἐξάρτηση, ὑφεσιακός κύκλος κλπ.), βρίσκεται ἀντιμέτωπη μέ τό φάντασμά της στὸν καθρέφτη. Στὰ Βαλκάνια, κι ἀφοῦ ἔχουν προηγηθεῖ κύκλοι αἵματος, μὲ ἀνεπούλωτα ἀκόμη μέτωπα (Κόσοβο), μὲ τὴ Σερβία νὰ ἀνήκει πλέον σὲ ἄλλο μπλόκ, δὲν μοιάζει νὰ ὑφίστανται λόγοι ἄλλοι, πέραν τῶν ἐμπορικῶν, ποὺ νὰ ὁδηγοῦν σὲ κάποιο κοινό όραμα.

Κλείνω μὲ τὴν ἀπάντηση ποὺ ἔδωσε στὸν Ἐλευθέριο Βενιζέλο ὁ Χρύσανθος Τραπεζοῦντος (ὁ ἱεράρχης ποὺ παραιτήθηκε ἀπὸ τὸν ἀρχιεπισκοπικό θώκο γιὰ νὰ μὴν ὀρκίσει τὴν Κατοχικὴ κυβέρνηση το 1941):

ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ: Το πρόγραμμα τοῦ φίλου σας Ἴωνος Δραγούμη... νομίζετε ὅτι ἦτο δυνατὸν νὰ ἐφαρμοσθῇ;

ΧΡΥΣΑΝΘΟΣ: Το πρόγραμμα τοῦ φίλου μου Ἴωνος Δραγούμη βεβαίως πρὸ τῶν Βαλκανικῶν πολέμων ἠδύνατο νὰ ἐφαρμοσθῇ εὐκολώτερον.

Αὐτά, στὸ μακρινό 1920...