«Περί Ἀκρίβειας και Ψυχῆς»

Ο πιανίστας Άλφρεντ Μπρέντελ (1931-2025), που πέθανε πριν λίγες μέρες «πλήρης ημερών», ήταν ένας από τους μεγαλύτερους ερμηνευτές/εκτελεστές πιανιστικών έργων της κλασικής μουσικής στον εικοστό αιώνα. Από τις αρχές του εικοστού πρώτου είχε πάψει να εμφανίζεται δημόσια.

Κατέβασα από τα ράφια κασετίνες με δίσκους και ένα βιβλίο του που είχε τυπωθεί στα ελληνικά, παλιότερα,  από τις εκδόσεις Νεφέλη. Μεταλαβαίνω από το αποτυπωμένο  ψηφιακά μουσικό του παράδειγμα και τις τυπωμένες στα χαρτιά σκέψεις που εκείνος κατέλειπε. Σπουδαίος ερμηνευτής του Μπετόβεν (ο πρώτος που ηχογράφησε ΟΛΑ τα πιανιστικά έργα του — τέσσερις φορές τα κονσέρτα του) αλλά και του Μότσαρτ, του Σούμπερτ, του Χάυντν, του Σούμαν κ.α.. 

Συχνά πριν ακούσω κάποιο έργο, στο οποίο αναφέρεται στο βιβλίο του αυτό, διάβαζα τις αντίστοιχες σελίδες με τα σχόλια, τις υποδείξεις, τις ενστάσεις του, τις ανακαλύψεις, τις ακλόνητες πεποιθήσεις του με από κοντά το ακατάβλητο —κάποτε σαρκαστικό και ανατρεπτικό—  χιούμορ του. Παραθέτω ένα απόσπασμα/μικρό αυτοτελές κείμενο όπου ο Μπρέντελ πραγματεύεται τη διαφορά ανάμεσα σε μια ηχογραφημένη στο στούντιο ερμηνεία και μια ζωντανή συναυλία/ακρόαση σε αίθουσα:

  «Περί Ἀκρίβειας και Ψυχῆς»*

 

Οἱ αἴθουσες συναυλιῶν ἐξακολουθοῦν —παρά τούς ἐπικήδειους λόγους πού ἔβγαζε ὁ Glenn Gould γι’ αὐτές— νά ἀποτελοῦν τόν χῶρο τῆς πιό ζωντανῆς μουσικῆς δραστηριότητας. Δέν θέλω νά εἶμαι δογματικός καί παραδέχομαι ὅτι ὑπάρχουν συναυλίες δίχως τήν παραμικρή πνοή ζωῆς, ὅπως καί δίσκοι μέ μία ζωτικότητα καί μία δύναμη πού ἠλεκτρίζει. Παρόλα αυτά, διαπιστώνουμε ὅτι γενικῶς οἱ συναυλίες χαρακτηρίζονται κατά κανόνα ἀπό αὐθορμητισμό, ἔνταση καί ρίσκο, ἐνῶ οἱ ἠχογραφήσεις στό στούντιο περισσότερο ἀπό περίσκεψη καί ἀπό μία ὑψηλότερη μέθοδο δουλειᾶς. Ἐνθυμούμενος τόν Ἄνθρωπο χωρίς ἰδιότητες τοῦ Robert Musil καί τήν ἰδέα του γιά μία «Γενική Γραμματεία Ἀκρίβειας καί Ψυχῆς» (Generalsekretariat für Genauigkeit und Seele), τείνω νά πῶ ὅτι στό στούντιο ἡ «ἀκρίβεια» ἐπιτυγχάνεται ευκολότερα ἀπό τήν «ψυχή».

Μέ τίς ἠχογραφήσεις στό στούντιο, ἡ ὀξύτητα τῆς λεπτομεροῦς ἀκρόασης ἔχει ἀφάνταστα αὐξηθεῖ – συμπεριλαμβανομένου καί τοῦ μουσικοῦ πού ἀκούει τόν ἑαυτό του. Σέ συνδυασμό μέ τήν ἐπιρροή τῶν μοντέρνων Urtext ἐκδόσεων καί τῶν ἀπαιτήσεων τῆς σύγχρονης μουσικῆς, ὁ δίσκος ἔχει ἀνατρέψει ἐκ βάθρων τίς καθιερωμένες ἀκουστικές συνήθειες. Ἡ ἐπίδρασή του πάνω στόν ἐκτελεστή μπορεῖ ὡστόσο νά μήν εἶναι μόνο ἐξαγνιστική ἀλλά καί ἀποστειρωτική νά μήν ἔχει πάντα ὡς ἀποτέλεσμα μία μεγαλύτερη συμπύκνωση καί διαύγεια, ἀλλά νά εἶναι ἀποσβολωτική ἤ ἀνακοπτική γιά τήν ἑρμηνεία. Ὁ ἐκτελεστής πού στοχεύει στήν ἀσφάλεια κινδυνεύει νά ἔχει λιγότερο panache, χαμηλότερα tempi καί μικρότερη ταπεινοφροσύνη. Ὁ δίσκος θέτει σήμερα τέτοιες νόρμες τελειότητας —μηχανικῆς κι ὄχι μουσικῆς!— πού σπανίως μποροῦν νά ἐπιβεβαιωθοῦν σέ μία αἴθουσα συναυλιῶν. Παρακινεῖ ἔτσι ὁρισμένους καλλιτέχνες νά παίζουν στή συναυλία ὅπως θά ἔκαναν σέ μία ἠχογράφηση, μέ τό φόβο ὅτι τό κοινό τους ἀκούει ὅπως θά ἄκουγε ἕναν δίσκο.

Ὅμως, ἡ συναυλία ἔχει κάτι διαφορετικό νά πεῖ καί τό λέει μέ διαφορετικό τρόπο. Τώρα πού ἐμεῖς, ἀκροατές τῶν δίσκων καί τρωγλοδύτες τῶν στούντιο, ἔχουμε μάθει τόσο πολλά ἀπό τίς ἠχογραφήσεις στά στούντιο, εἶναι νομίζω καιρός νά ἐπιστρέψουμε στίς συναυλίες καί νά διδαχτοῦμε ξανά ἀπ’ αὐτές.

*Απόσπασμα από το βιβλιο:  Alfred Brendel, Μουσικοί στοχασμοί και Ἀναστοχασμοί, Νεφέλη-Μουσική 1998, σελ. 202-203.