"απόπειρα πλάγιας παραμυθίας των εν θλίψεσι"

Εγώ εκόλλησα εδώ εν δυστυχία.

(Ο Παπαδιαμάντης στον Βλαχογιάννη)

                              Του Ν. Δ. Τριανταφυλλόπουλου*

Στις 27 Ιουλίου 1904 συντάσσεται ένα Δωρητήριον, με το οποίο ο Παπαδιαμάντης και οι αδελφές του Χαρίκλεια, Σοφία και Κυρατσούλα παραχωρούν στον αδελφό τους Γεώργιο, πατέρα πέντε τέκνων και απολυμένον από την υπηρεσία του λόγω διαταραχής των φρενών, έναν ελαιώνα με εκατόν σαράντα ελαιόδεντρα.

Στις 28 Ιουλίου 1906, όταν ο Γεώργιος έχει πεθάνει, οι τρεις αδελφές πωλούν στη Μαριγώ Λάζου έναν αγρό «αντί τιμήματος δραχμών πεντήκοντα (50)».

Στις 19 Μαρτίου του 1909 ο Αλέξανδρος και οι αδελφές του πωλούν στον Νικόλαο Καλοειδή έναν κήπο «αντί συμπεφωνημένου τιμήματος δραχμών τετρακοσίων». Υπογράφει το πωλητήριον μόνον ο Αλέξανδρος, «των λοιπών πωλητριών ομολογησασών άγνοιαν γραμμάτων».

Στις 12 Οκτωβρίου 1911, όταν πια ο Αλέξανδρος έχει εκδημήσει, οι έρημες αδελφές του πωλούν στη Συραϊνώ Αλεξάνδρου ένα οικόπεδο «εκτάσεως διακοσίων τετραγωνικών τεκτονικών πήχεων» και εισπράττουν εκατόν πενήντα δραχμές.

Στις 13 Φεβρουαρίου 1913, μολονότι έχουν εκδοθεί από τον Φέξη έντεκα και από τον Δικαίο δύο τόμοι με έργα του Αλεξάνδρου, οι αδελφές του βρίσκονται στην ανάγκη να πουλήσουν στον Στάμο Κανταράκη έναν αγρό στο Ξάνεμο για τριακόσιες είκοσι πέντε δραχμές.

Τέλος, στις 4 Νοεμβρίου 1918 εκχωρούν στη Βασιλική Οικονόμου οικόπεδο διακοσίων τριάκοντα τεκτονικών πήχεων «αντί συμφωνηθέντος μεταξύ των τιμήματος δραχμών πεντακοσίων εβδομήκοντα πέντε (575)».

Δεν γνωρίζω αν τους είχε μείνει πια από την πατρική και μητρική περιουσία κάτι ακόμη εκτός από το σπίτι.

Οσα παρέθεσα αντλήθηκαν από δώρο καλής φίλης. Εννοώ το βιβλίο «Χρηστομάνος - Βικέλας - Παπαδιαμάντης» (Παπαζήσης 1971) του μακαρίτη Πολυχρόνη Κ. Ενεπεκίδη, καθηγητή του Πανεπιστημίου της Βιέννης. Ο Ενεπεκίδης που παραθέριζε στη Σκιάθο τον Αύγουστο του 1959, φρόντισε να φέρει στο φως από τα Αρχεία του συμβολαιογραφείου του νησιού το δωρητήριο και τα πωλητήρια του Παπαδιαμάντη και των τριών αδερφάδων του.

Ηταν γνωστός ο δύσκολος βίος του Παπαδιαμάντη στην τελευταία δεκαετία της ζωής του. Δίχως τακτική δουλειά πλέον και επαιτώντας τη μετάφραση κάποιου μυθιστορήματος, έπρεπε αυτός να φροντίζει τις αδελφές του και τα ορφανά του Γεωργίου. Από την αλληλογραφία του και από πλήθος αξιόπιστων μαρτυριών επιβεβαιώνεται απολύτως το υπότιτλο παράθεμα «εγώ εκόλλησα εδώ εν δυστυχία».

Ναι, περιστάσεις και θλίψεις και ανάγκαι ο βίος του. Ωστόσο τα έγγραφα που δημοσίευσε ο Π. Κ. Ενεπεκίδης καθιστούν, παρά την στεγνή γλώσσα τους, ψηλαφητή για τον αναγνώστη την δείνωση της Παπαδιαμαντικής βιοτής. Ο Ανδρέας Καρκαβίτσας στο κείμενό του «Ο κυρ Αλέξαντρος» (1911) αφηγείται την επίσκεψή του στη Σκιάθο, στις 14.3.1909, και τη σχεδόν εκβιασμένη συνάντησή του με τον Παπαδιαμάντη. Τμήμα του διαλόγου τους:

«– Ναρθής στον τόπο μου και να μη μπορώ να σε περιποιηθώ! να πας αλλού! να μη σε πάρω σπίτι μου! είπε κι άρχισε να δακρύζη.

– Βρε αδελφέ Αλέκο, ντροπή! είναι να σκέφτεσαι τέτοια πράματα! δεν ξέρουμε ο ένας τον άλλον;

– Τι να σου κάμω, δε μπορώ, τι να σου κάμω! ξανάλεγε.

– Τίποτα να μη μου κάμης, τη συντροφιά σου μονάχα, είπα για να του ρίξω αλλού το νου. Πάμε να καθίσουμε.»

Αυτά – ως απόπειρα πλάγιας παραμυθίας των εν θλίψεσι. Με την υπενθύμιση ότι η κάρα του Παπαδιαμάντη φυλάσσεται στην «επάνω εκκλησιά» της Σκιάθου, στην Παναγία τη Λιμνιά, που ο ναός της γιορτάζει σήμερα το Γενέσιον της Χαριτωμένης Κόρης.

* Ο κ. Ν. Δ. Τριανταφυλλόπουλος είναι συγγραφέας, ποιητής, φιλόλογος, επιμελητής του Παπαδιαμαντικού έργου. Ζει στη Χαλκίδα.

Το κείμενο δημοσιεύεται σήμερα στην έντυπη "ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ της Κυριακής" στη στήλη "Εξ αφορμής".