"Μέσ' στη Μεσόγειο..."

...ένα τραγούδι που γίνεται θρήνος.

Ορώμεν ανθούν πέλαγος Αιγαίον νεκροίς,  ανδρών Αχαιών ναυτικοίς τ’' ερειπίοις
                                                                                    Αισχύλος, Αγαμέμνων


[ Είδαμε το Αιγαίο ν' ανθοβολεί νεκρούς, 
κουφάρια Αχαιών, απομεινάρια καραβιών].

"Pictures at an exhibition"...

(από την έκθεση ζωγραφικής της Μερόπης Σωτηροπούλου-Μάγγελ στο Βαφοπούλειο)

*[...] Μια επίσκεψη στον Κρανιώνα και τα υπόλοιπα χωριά των Κορεστείων. Εκεί όπου αργοσβήνουν μέσα σε γήινα χρώματα τα μαραμένα Βαλκάνια. Πήλινα θαρρείς τα σπίτια και ραγισμένα. Συνομιλίες με έργα συγγραφέων της πόλης. Το φως ασθενικό, εσπερινό, χαμηλωμένο. «Φως αθέριστο» κατά τον εξαιρετικό Ηλία Παπαμόσχο. 

Μαυροντυμένες γυναίκες με σταυρωμένα χέρια στις ποδιές στα πεζούλια. Η επιτομή  της υπομονής αλλά και της λυτρωτικής απουσίας κάθε εγωϊσμού. Σκηνικό εγκατάλειψης. Άχρηστευμένα τ’ αλέτρια και τα γεωργικά εργαλεία. Παχνιά χωρίς τα ζωντανά. Κάρα ξεχαρβαλωμένα. Σπίτια που βουλιάζουν αργά στο χώμα σαν να γονατίζουν. Ύστερα καταρρέοντας να επιστρέφουν σ’ αυτό τα δανεικά συστατικά τους: Τη λάσπη, το ξύλο, την πέτρα, το κεραμίδι. 

Πρώτα εναπόθεσαν σ’ αυτό τους ανθρώπους που τα ’χτισαν και τα κατοίκησαν. Ύστερα αφού υπερασπίστηκαν για χρόνια τη θύμησή τους και με εγκαρτέρηση στη φθορά -το σαράκι, τη βροχή, τον άνεμο-  τώρα παραδίδονται κι εκείνα. Παράθυρα γυμνά χωρίς το κάσωμα,  απόλυτα γεωμετρικά κάδρα που μέσα τους προβάλλει το πλέον αμόλυντο και καθάριο αίθριο τ’ ουρανού. Δέντρα και νωπή άγρια βλάστηση κυριεύουν το μέρος. Βουβός και σε απέραντη σιωπή, χωρίς φωνή ο τόπος, χωρίς παιδιά, χωρίς το κάλεσμα μανάδων. Χωρίς κανένα μέλλον. Και η μνήμη; Ποιοί πέρασαν από δω; Τι ήσαν κάποτε οι άνθρωποι που κατοίκησαν αυτό το μέρος που δεν υπάρχει πια;[...]

[...] πετραδάκια και χώματα από τον Κρανιώνα! Φερτές ύλες, που κατέβασε θαρρείς το φουσκωμένο ποτάμι της μνήμης για να σώσουν ότι σώζεται και να θυμίσουν. Υλικά που μας φέρνουν αντιμέτωπους με το ίδιο χρωματικό περιβάλλον το γήινο, το χωμάτινο, το ανθρώπινο εν τέλει. Γιατί, τί άλλο είναι και τα  κομμάτια από χοντρό στρατσόχαρτο, που χρησιμοποιήθηκε κάποτε σαν υλικό για τα πατρόν «στις σταματούρες» στο εργαστήριο γουναρικής του πατέρα, όπου πάνω τους τώρα η Μερόπη καταθέτει την μαρτυρία της; [...]

ΥΓ. Λεπτομέρειες από πίνακα, εκτός της ενότητας, που εκτίθεται:"Το καλό δωμάτιο"... 
Αφορά τη ανάμνηση της ζωγράφου από την "Οικία Σομαλιά" στην Εβραΐδα (ερειπωμένα κατάλοιπα της εβραϊκής συνοικίας της Καστοριάς) η οποία, αφού πρώτα απογυμνώθηκε απο την υψηλής καλλιτεχνικής και ιστορικής αξίας επιζωγραφισμένη μαρκετερί, στη συνέχεια παραδόθηκε, με παράδοξο -πλην όμως αναμενόμενο- τρόπο, και στις φλόγες. 
Ένα ακόμα σπίτι-σύμβολο κι ένας κόσμος που επίσης δεν υπάρχει πιά. Εβραΐδος και αναισθησίας γωνία που λέει πολύ εύστοχα κι η φίλη Σόνια Ευθυμιάδου Παπασταύρου....

*απόσπασμα απο την ομιλία μου στα εγκαίνια της έκθεσης χθες 18.4.2015. 
Η έκθεση των έργων θα διαρκέσει μέχρι 27 Απριλίου (ΔΕΥΤ-ΠΑΡ πρωϊ 10.00-14.00 απογ. 17.00-21.00, ΣΑΒ 10.00-14.00, ΚΥΡ. Κλειστά).

...και ξανά προς το ...Grexit τραβά!

                                          στο δρόμο... [φωτ. Ν.Τ.]

[...] Εμάς, μαύρο
αστέρι μας έτυχε. Δουλειά, δουλεία και
τρεις κι εξήντα το ημερονήστιο.
Δε φτάνει ούτε γιά ζήτω. Δε φτάνει ούτε
για να ζητώ. Κι άντε τωρα, στην ηλικία μου,
τόσο χρονώ γυναίκα,  - πόσο χρονώ είμαι,
τρυφερό μου ορτύκι;- φτου κι απ' την αρχή. Τέλος.
Πού να το μαζέψεις, μωρή βρακένδυτη, όλο
αυτό το τσουμπλελέκι, τί μπαουλάζ να 
κάνεις, που να το πας και που να τ' αφήσεις.
Με τέτοιο ανισόδημα, χωρίς μισθό, πώς να
επωμισθώ τέτοια έξοδα, πού αλλού να πάω,
τώρα που με ξεσπιτώνουν;
Δες απ' έξω τα ξεσκαφτήρια και τις
μπουρντόζες και τις ανατραπύστριες και τα 
αντρακτέρ. Δε γίνεται αλλοιώς.
Η κατάσταση επικινδεινώθηκε.
Εδώ μέσα, στο ξενοδοχείο "η Ελλάς" μια 
ζωή, η βρώμα.Πως να τη σβήσω δηλαδή,
γομολάστιχα είμαι;
Καθαρίστρια, καμαρίστρια σε τόσα 
βρωμάτια. Και βουρ στον πατσά. Με την
πατσαβούρα, μέσα στη σαβούρα.
Κι αν δε φύγω λέει, μέχρι αύριο, όλοι αυτοί
οι Γυφταίοι θα με ξεφτυλίξουνε σε μιά
κόλα χαρτί και θα με πάνε στον Άγρειο
Πάγο, για να με στείλουν στο πυρ το εξωτερικόν.
Δεν γίνεται αλλοιώς κυανέ μου ωκεανέ,
πρέπει να φύγουμε. Πάρον το κρέββατόν 
σου και περπάτει.

[...]
Πλην δικά μου,
συν δικά του,
νά ο κανών του συνδικάτου.

                                                     Κ.Π. Παναγιωτόπουλος, Βαρβάρα, Βίος και ξυπολιτεία

                                                                                               from BBC

Αντίο φίλε...

Εύης Γαβριηλίδης  
(Κύπρος, Λευκωσία 1929-2015)

«Το θέατρο είναι ένα ερωτικό και γι’ αυτό πολύ επικίνδυνο παιχνίδι. Πολλές φορές οι κανόνες του είναι οι παραβιάσεις του, οι δε παραβιάσεις του μπορεί να γίνουν και κανόνες. Το καταστάλαγμά μου ύστερα από τόσα χρόνια; Το θέατρο μοιάζει με μια γυναίκα που έζησα διά βίου μαζί της αλλά δεν μπόρεσα να τη γνωρίσω ολοκληρωτικά ποτέ».
          [ Συνέντευξη του Εύη Γαβριηλίδη στην Ελευθεροτυπία,2009]



Το πάλευες γενναία και ψύχραιμα. Μιλήσαμε συχνά κι ανοιχτά γι' αυτό. "Ένα τερτίπι του θυρεοειδούς αδένα"... Χειρουργείο, ακτινοβολίες κλπ. Τα γνωστά "κουράγιο" έδωσαν και πήραν.Το κακό ήταν ότι κι εγώ τα πίστευα.
 Όπως επίσης πίστευα πως είχαμε καιρό. Και για την  συνάντησή μας στην Πάφο, με την ανοιχτή σε ημερομηνίες  πρόσκλησή σου από καιρό, και για την άμεση ανανέωση της συνομιλίας μας στο skype. Κι όπου εσύ σαν οικοδεσπότης περίμενες στην καθορισμένη ώρα μ' ένα ποτήρι λευκό κρασί στο χέρι και το αριστοκρατικό σου φουλάρι δεμένο στο λαιμό. Δίπλα σου πάντα η σύντροφός σου Τζένη Γαϊτανοπούλου. 

Το λεπτό σου χιούμορ -με ολίγον βρεττανικό φλέγμα-, η ευγένεια σου, η ταπεινότητά σου, η ασύγκριτη μειλιχιότητά σου. Η ανθρώπινη γλύκα και ζέστη. 

Δεν έχουμε ξαναπιεί εδώ πολύν καιρό τώρα τα Cardhu μας παγωμένα χωρίς πάγο στο ιατρείο μετά τη δουλειά γιά ωρες μιλώντας...

Όταν πριν λίγο καιρό πέθανε ο φίλος σου ο Διαγόρας σκέφτηκα να σου μιλήσω αλλά προτίμησα την πιό ανώδυνη επικοινωνία.  Μ' ένα mail. Ανησυχούσα που δεν λάβαινα απάντηση. Σήμερα με πήρε στο τηλέφωνο η αγαπημένη μας Ιωάννα από το ΚΘΒΕ και μου το 'πε. 

Φεύγεις πλήρης ημερών λένε (τί σημαίνει αυτό για έναν που δεν χορταίνει ποτέ τη ζωή...;"). 
Ας δεχτώ μονάχα πως φεύγεις με πλούσια, ενδιαφέρουσα, περιπετειώδη και δημιουργική ζωή. Πρωτόμαθες τους έλληνες να βλέπουν Θέατρο έστω κι από την τηλεόραση... Το εμβληματικό "Θέατρο της Δευτέρας" κυρίως σαν θέατρο του Γαβριηλίδη θα το θυμόμαστε. Με τα μέσα εκείνα και τις δυνατότητες της ασπρόμαυρης τηλεόρασης... Η δουλειά σου στον ΘΟΚ και στο ΚΘΒΕ... αλλά ας τα αποτιμήσουν άλλοι αυτά. Ειδικοί. Και ο χρόνος φυσικά, ο ανάγωγος και αυστηρός...

 Ταξιδεύεις πιά Εύη και θα βρεθείς, τό ξέρω γρήγορα, πλάι στους φίλους σου: Τον Γιάννη Βαρβέρη, τον Διαγόρα Χρονόπουλο και άλλους. Ίσως στον κήπο με τις  πικροδάφνες που θα 'χει ξαναφτιάξει -με πρότυπο τον επίγειό της εκείνον στη Μύκονο- η Μαριλένα  Γεωργιάδη. Εκεί αειθαλείς -ξαναείμαι βέβαιος!- θα οργανώνετε νυχτέρια και συμπόσια χωρίς τέλος.

Ευτυχής και ευγνώμων στη ζωή που μου επέτρεψε να σε γνωρίσω φίλε. 

Μάθημα μέγα, που έλαβα και πάλι, να μην αναβάλω -πιστεύοντας πως χρόνος υπάρχει...- και να λέω στους ανθρώπους εγκαίρως όσα  πρέπει. 

Συγχώρεσε την απερισκεψία και τη βλακεία μου φίλε... Ποτέ δεν υπάρχει χρόνος.

Πιό πολύ συγχώρεσε που δεν καταλάβαινα τον πιό μεγάλο φόβο σου!

Το κωμικό στοιχείο επηρεάζει περισσότερο τις επιλογές σας. Το χιούμορ είναι ζωτικής σημασίας για σας;

«Ο Αλέξης Μινωτής έλεγε ότι αποστρέφεται την κωμωδία διότι συνιστά «διαφυγή από το μεγάλο Ερώτημα». Ο ταπεινός εγώ φαίνεται πως ακριβώς αυτό το Ερώτημα ήθελα να αποφύγω στη ζωή μου».

Βαφοπούλειο 18.4.2015

Το Πάσχα του Παπαδιαμάντη

                                       φωτ. Γρηγ. Πεχλιβάνος [;]

Πώς να μη θυμάται κανείς κάθε χρονιάρα μέρα, και μάλιστα το Πάσχα, εκείνον, που αν δεν ήτανε ο μόνος πιστός άνθρωπος, ήτανε ωστόσο ο μόνος θρησκευτικός «ποιητής» του καιρού μας, —τον Παπαδιαμάντη; Ούτε μυστικιστής και πανθεϊκός («διαστολή» του εγώ προς το Σύμπαν!) ούτε ωραιολάτρης του θρησκευτικού βίου. Χριστιανός της ουσίας και των τύπων, της πίστης και τού δόγμα­τος, της ψυχής και του κανόνα, της θεωρίας και της πράξης. Αυτού του είδους η θρησκευτικότη­τα «ζει» στο έργο του, ενώ των άλλων (μανιέρα και… κυμβαλαλισμός!) απουσιάζει ολότελα. Επειδή έτυχε να θυμηθούμε τον Παπαδιαμάντη κάνουμε αυτήν την παρατήρηση και μαζί μ’ αυτήν και μιαν άλλη: πως δεν είναι το θέμα, που δίνει αξία στο έργο παρά η ειλικρίνεια.

Και τώρα: ο κυρ Αλέξανδρος, ο ψάλτης και τυπικάρης, τη Με­γάλη Βδομάδα βρισκότανε σε ακατάπαυτη κίνηση κι αγρυπνία. Με το λαμπαδάριο Χριστοφίλη, με τον εξάδερφό του το Μωραϊτίδη, τη «σεβάσμια μητέρα» Ολυμπιάδα και με λιγοστούς φιλακολούθους στο ιδιωτικό παρεκκλήσι του Αγ. Ελισσαίου εκτελούσε τα χρέη του με πάθος. Έψελνε με σπανία γνώση τής βυζαντινής μουσικής, με «πενιχράν φωνήν», αλλά πολύ χρωματισμένη και κραδαινότανε ολάκερος έως οχτώ ώρες. «Ψάλλων ο Παπαδιαμάντης εσκίρτα αληθώς, ηγάλλετο, εθλίβετο, και οιονεί συνέπασχε μετά του υμνωδού… Εάν φράσις τις περι­είχε επιτακτικήν τινα έννοιαν ως λ.χ. «αυτόν προσκυνήσωμεν» ήτο αδύνατον να μη συνοδεύσει το μέ­λος τούτης και με μίαν ζωηράν πλήξιν του ποδός επί του εδάφους…» Ύστερα από ένα τέτοιον αγώνα σωματικό και ψυχικό, μιας ολάκερης βδομάδας, μέρα και νύχτα, ύστερα από νηστεία σαράντα ημερών, κυρ Αλέξανδρος θα πή­γαινε σε καμιά ταβέρνα του Ψυρρή με τούς «συμποτικούς φίλους» (το Χριστοφίλη τον καντηλανάφτη, τον κυρ Στρατή τον ψάλτη του Νεκροταφείου, τον κυρ Νικολάκη το Θεοφιλάτο,τoν κυρ Γρηγοράκη το Γιακουμή, το Γιάννη το Μανάφτη, το Νήφωνα Διανέλλο τον καλόγερο κτλ.) για να γιορτάσουνε με τη γκιουβετσάδα και με το κρασί τη μεγάλη μέρα.

Αλλά όχι σπάνια, στα τελευταία χρόνια, ο Παπαδιαμάντης ήτανε το Πάσχα καλεσμένος στου φίλου του κυρ Στέφανου, του «Προέδρου» τής Δεξαμενής.

Ο κυρ Στέφανος, παλιός πρόεδρος των αμαξάδων, ερχότανε με τα ποδήματά του (χειμώνα καλοκαίρι), με τη μαγκούρα του και τα γαλανά του μάτια να πάρει κατά το μεσημέρι τον κυρ Αλέξαντρο να πάνε σπίτι. Κατηφόριζαν κι οι δυο τα σκαλιά της πλατείας και λίγο παραπέρα στην οδόν Σπευσίππου ήτανε η αυλή του κυρ Στέφανου με την πλατιά πόρτα, ώστε να χωράει μέσα το αμάξι, που τώρα το δούλευε ο γιός του. Στο τραπέζι ήτανε το ταψί με τ’ αρνί και τις πατάτες, η πιατέλα με τη μαρουλοσαλάτα κι η χιλιάρα με το κρασί. Δίπλα στο κεχριμπαρί τής ρετσίνας τα κόκκινα αυγά.

Πριν καθίσουν ο Παπαδιαμάντης έκανε την προσευχή: «Φάγονται πένητες και εμπλησθήσονται και αινέσουσι κύριον οι ευλογούντες αυτόν, ζήσονται αι καρδίαι αυτών εις αιώνας αιώνων». Και τότε μονάχα καθότανε ο καθένας στην καρέκλα του. Και τότε γινότανε το εξής: Πριν να βάλει μπουκιά στο στόμα του ο κυρ Αλέξαντρος, γέμιζε μια κούπα, που την τοποθετούσανε μπροστά του, με «ξανθόν ρητινίτην», τη γέμιζε ώς τα χείλια και κατόπι πιάνοντάς τη με τις δυο του χούφτες, που τρέμανε, την έφερνε στο στόμα και την άδειαζε ώς κάτου. Τότε μονάχα αστράφτανε τα μάτια του και λυνότανε η γλώσσα του κι άνοιγε η όρεξή του. Το πάθος!

Έτσι ο Παπαδιαμάντης έκανε «Πάσχα ρωμέικο να ευφρανθεί η ψυχή του». Κι όταν ο μέσα του κόσμος μαγευότανε, άρχιζε να σιγοψέλνει διάφορα τροπάρια — το άλλο του πάθος. Κι ύστερα θα μπορούσε να λέει την περίφημη φράση, που την έχει γράψει σ’ ένα διήγημά του -φράση που περιέχει όλον τον παθητικό λυρισμό του για το κρασί: «Ήτον ωραίον ρετσινάτον όλον άρωμα και πτήσις και αφρός»! Δίψα του Βάκχου και του… Δαυίδ!

Πάντα ο ποιητής της «Φόνισσας» και της «Νοσταλγού» γλεν­τούσε μονάχα με ανθρώπους τού λαού. «Ω πενιχρά και υπερτάτη ευτυχία τού φτωχού»! Κι όπως λέγει ο κ. Βαλέτας, απ’ όπου αντλήσαμε πολλές βιογραφικές πληροφορίες για τον άνθρωπο: «από το λαό ξεκίνησε, με το λαό πέρασε τη ζωή του, στο λαό άνοιξε την ψυχή του».

                                                      Κώστας Βάρναλης

                            Χρ. Μποκόρος,Τα στοιχειώδη

Περισσότερα στο ανεξάντλητο, ενδιαφέρον και επίμονο ιστολόγιο του Δ. Σαραντάκου ΕΔΩ.

                                                                                              

ΠΑΣΧΑ! ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΠΑΣΧΑ !

Διαβάστε, θυμηθείτε και μετά 
(αν μπορείτε...) 
γιορτάστε, αγαλλιάσθε και ευφρανθείτε! 

                                                                                                                      zoosos.gr

  

Το ποίημα είναι της συγγραφέως, ποιήτριας, blogger και δραστήριου μέλους της ελληνικής κοινωνίας- και δη της Μυκόνου- πολυαγαπητής μου Δάφνης Χρονοπούλου. Το άκουσα στο ιντερνετικό ραδιόφωνο barfly στην εκπομπη της προχτές και το πήρα απο το blog της ΕΔΩ. Το ποίημα ανήκει στην υπό έκδοση συλλογή της "Τα 40 του θανάτου " που περιμένουμε σύντομα από τις εκδόσεις Γαβριηλίδης.

Ενοχή… Ανοχή… Αντοχή…

...σε τοίχο της Σαλονίκης (φωτ. Ν.Τ.)

 

Ε και τί έγινε; Επί πέντε μέρες στην οδό Στουρνάρη έβαφαν … «ζέβρα» το ΕΜΠ. Project (sic) είπαν συγκεκριμένης εταιρείας που διαμαρτύρεται μπογιατίζοντας γουστόζικα διάφορα δημόσια κτίρια… Ουδείς τους ενόχλησε –υπήρχε εμπλοκή αρμοδιοτήτων. Κάποιοι μάλιστα το βρήκαν και ευφυές, κάποιοι λογικό (αντί να το κάψουν… είχε που είχε τα χάλια του το έκαναν modern art item…). Ο υφυπουργός  Πολιτισμού -τον έχω πανάθεμά με και σε υπόληψη- σχεδόν μόνο που δεν δάκρυσε με το συμβολισμό της ενέργειας...

Το κτίριο της Πρυτανείας του Πανεπιστημίου στην Αθήνα συμπληρώνει μια  βδομάδα των δικών του Παθών.

Βάφτηκε μαύρη η μούρη του Παλαμά. Καρατομήθηκε η Αντουανέτα -Κυβέλη από τα πλήθη της παρδαλής ιδεοληψίας. 
"Ειρηνικά" διαδηλώνουν μπροστά στη Βουλή για την (Γάμα!!) Πτέρυγα  των φυλακών. Τις επόμενες μέρες πήγε παραπέρα το έργο. Ανενόχλητοι, με το πάσο τους δηλώνουν ενυπογράφως στον περίβολό της με σπρέϋ ΝΑ ΚΑΕΙ («το μπουρδέλο» εννοείται). 
Ο κύριος Σάββας  Ξηρός με 98% αναπηρία  -άραγε λαμβάνει και … «επίδομα εργατικού ατυχήματος» αφού απ’ όσο μπορώ να θυμηθώ κατά την άσκηση των καθηκόντων του την έπαθε άσχετα αν ο αξιοσέβαστος υπουργός της δικαιοσύνης αποφαίνεται ότι «οι συνθήκες κράτησής του, το κράτος δηλαδή, τον τύφλωσαν»; -  διευκολύνεται με απολύτως φωτογραφικό τρόπο να πάει σπίτι του ώστε να εκτίσει τα τέσσερις ισόβια για τις δολοφονίες που διέπραξε αφού στη φυλακή δεν μπορεί πια να αυτοεξυπηρετηθεί. Ανθρώπινο. Πολύ ανθρώπινο. Και στα χρόνια του Ιησού απελευθέρωσαν «τον Βαραββάν, τον Βαραββάν…». Άλλος την έπαθε στη θέση του…

Ο νυν υπουργός εσωτερικών παλιότερα δήλωνε ότι «προτιμά ένα παιδί που πετά μολότωφ από ένα παιδί που κάθεται στη πολυθρόνα»…

Κι αυτό το αντέχω!

Έχω όμως υπόψη μου και την περίπτωση ενός καθώς πρέπει κυρίου με γραβάτα εργατολόγου κατ΄ επάγγελμα και βουλευτού εν ενεργεία της κυβέρνησης  ο οποίος οφείλει πρόστιμα για φοροδιαφυγή σχεδόν 2 εκατομμυρίων Ευρώ… Εξακολουθεί φυσικά να φορά γραβάτα, να συνεντευξιάζεται και να κομπορρημονεί με στόμφο. Κινδυνέψαμε μάλιστα να τον δούμε ακόμα και υπουργό. Και μάλλον δεν πρόκειται [ΠΟΤΕ!] να παραιτηθεί από τη θέση του… Αυτός Αντέχει… 
Κι εμείς ανεχόμαστε…  

Οι αντοχές μας αυτές φαίνεται πως μπορούν να προσμετρήσουν κι άλλες ακόμα πολλές ανοχές. Μέχρι την ώρα βέβαια που ολόκληρη η χώρα θα έχει μετατραπεί μια ωραία ημέρα σε οίκο ανοχής…
Καλή Ανάσταση!

                            ΥΓ. Παρακαλώ ΔΕΙΞΤΕ ΑΝΟΧΗ για  το ανάποδο
                     ...Πασχαλινό δέντρο που σας ανάρτησα εδώ!

Μεγαλοβδόμαδο...

                               Kων. Μάνος. Όλυμπος, Κάρπαθος- Κοιτάζοντας το χορό (δεκαετία '60)

Όχι, δεν είμαι εγώ μα κάποιος άλλος αυτός που υποφέρει

Εγώ δεν θα το άντεχα αυτό που έχει συμβεί

Πάρτε πανιά, μαύρα πανιά, καλύψτε το

Φανάρια ας το πάρουν μακριά...

Νύχτα

                                           Άννα Αχματοβα, Ρέκβιεμ- Μτφρ. Δ. Β. Τριανταφυλλίδης

Η ιατρογνωσία του Ισίδωρου Ζουργού*

...όπως μας φανερώνεται στο καινούργιο του βιβλίο "Σκηνές από τον βίο του Ματίας Αλμοσίνο"

Έχω στο παρελθόν [ εδώ ]  -και με εκτενή  κάποτε τρόπο [κι εδώ] - σταθεί στην παρουσίαση έργων  του Ισίδωρου Ζουργού που προηγήθηκαν του βιβλίου του Σκηνές από τον βίο του Ματίας Αλμοσίνο, το οποίο κυκλοφόρησε την άνοιξη του 2014. Το πιο σταθερό γνώρισμα που προβάλλει σ’ όλα του σχεδόν τα βιβλία είναι το πειστικό, και πέρα από κάθε προσδοκία, ξαναζωντάνεμα ιστορικών χρόνων και τόπων  (τόποι, ιστορικά πρόσωπα, λαϊκοί άνθρωποι, ιδιωματισμοί των γλωσσών, ήθη, λαογραφικά στοιχεία κλπ).

Αξίζει να φέρει κανείς στο νου του μονάχα την προσέγγιση της Θεσσαλονίκης στον 17^{ο («Σκηνές από το βίο του Ματίας Αλμοσίνο»)} , τον 18^{ο («Η αηδονόπιτα»)} και στις αρχές του 20^{ου(Στη σκιά της πεταλούδας)} αιώνα. Ένας άνθρωπος από τις αντίστοιχες εποχές αν κατάφερνε να αναστηθεί ...δε θα ’νιωθε καθόλου ξένος μέσα στις σελίδες των αυτών των βιβλίων. 

Το  συγγραφικό σύμπαν του Ζουργού καλά δομημένο, χωρίς ρήγματα και σφριγηλό, μας παραδίδεται κάθε φορά με χαρακτήρες πειστικούς, με πλοκή γεμάτη αιφνιδιασμούς και στροβίλους στα χνάρια των μεγάλων ανατροπών, των ταξιδιών και της απρόβλεπτης ανθρώπινης μοίρας όπως αυτά έχουν καταγραφεί στις επίσημες και ανεπίσημες δέλτους της ιστορίας ή απλώς έχουν προκύψει από το γεννοβόλημα της συγγραφικής φαντασίας. Ένας κατεξοχήν κινηματογραφικός συγγραφέας που έχει κατακτήσει τον περιζήτητο τρόπο ώστε  ακόμα και απαιτητικά και δύσκολα έργα να γίνονται τα αγαπημένα του «αναγνωστικού κοινού» [ ή παραμένουν ως σταθερά «ευπώλητα» αν θέλετε κατά τον νέο-βαρβαρικό τρόπο των media]. 

Ο ευρωπαϊκός δρόμος που διανύθηκε από την αναγέννηση και μετά. Η πορεία του ελληνισμού από τα βάθη της ιστορίας μέχρι τις μέρες μας. Το Ταξίδι. Ο επίμονος Οδυσσέας. Ο βασανιστικά αξεπέραστος -συγγραφέας των συγγραφέων και ποιητής των ποιητών- Όμηρος. Πράγματα που διαρκώς επιστρέφουν μέσα στις σελίδες του Ζουργού. Εδώ ταγμένος κι ο γιατρός Ματίας Αλμοσίνο αυτός ο αλαφροΐσκιωτος και ταυτόχρονα Homo Universalis, ο  μύστης της προσφοράς, της αγάπης, της ταπεινότητας.

Η Ευρώπη μπροστά στο μετέωρο βήμα.  Έρχεται από το σκοτάδι. Αναδύεται μετά την Αναγέννηση πρόθυμη να δεχτεί τον σπινθήρα του  Διαφωτισμού-να μεταπηδήσει στους γοητευτικούς αιώνες της επιστήμης, της μεγάλης γραμματείας, στην έκρηξη των ιδεών και της φιλοσοφικής σκέψης, να περάσει από τις δεσποτείες στις δημοκρατίες στην ελευθερία του ανθρώπου. Τέσσερις -συχνά αιματοβαμμένοι- αιώνες ακόμα θα χρειαστεί να ακολουθήσουν μέχρι να κατακτηθεί το όραμα.

Και ιδού προβάλλει καίριο το ερώτημα του βιβλίου: 

Με την πρωτοπόρα σκέψη ή την επιστροφή στο αναχρονισμό; Με τον Σπινόζα ή τον μεσσιανισμό ενός Σαμπετάι Σεβί; 
Με τους αλχημιστές και τους μυστικιστές ή με τον ορθολογισμό και την επιστήμη;

 Ή …μήπως υπάρχει κι άλλος δρόμος;

Μια παλάμη ανοιχτή που οριοθετεί και ψαύει τα όρια της Ευρώπης πάνω στο χάρτη. Η Ελλάδα μια γέφυρα -ο καρπός- προς την -ή από την- Ανατολή. Καθώς το χέρι αυτό αποτελεί ένα ζωντανό χειρουργικό [και όχι νεκρό ανατομικό] παρασκεύασμα, μας επιτρέπει να διακρίνουμε το σφυγμό που πάλλεται κάτω από το δέρμα, τα νεύρα στέκουν προσιτά σε άμεση οπτική αναγνώριση καθώς αναγκάζουν τους μύες να συσπασθούν. Ακόμα βαθύτερες- οι στέρεες οστέινες δομές. Ο σκελετός. Το υφάδι του πνευματικού οικοδομήματος, του σύμπαντος που μπορούμε να αγκαλιάσουμε. 

Ένα χέρι και ψαύει τη γη της Ευρώπης. Το άλλο, έστω και υψωμένο προς τον ουρανό, κρύβεται…

Έχουν επαινέσει κατά καιρούς πολλοί έγκριτοι πανεπιστημιακοί δάσκαλοι και επιφανείς φιλόλογοι την βαθειά  γνώση του συγγραφέα και τη συνεπή -κάποτε με ιερή συγκίνηση- εκ μέρους του προσέγγιση των πραγμάτων.

Πρόσφατα ο καθηγητής της Πολυτεχνικής Σχολής του ΑΠΘ κ. Ευάγγελος Λιβιεράτος και Πρόεδρος της Παγκόσμιας Χαρτογραφικής Εταιρείας σε διεθνές συνέδριο που έγινε στην Βουδαπέστη  αναφέρθηκε στην επιτυχή σύνδεση της λογοτεχνίας με την χαρτογραφική περιπέτεια που πετυχαίνει το τελευταίο βιβλίο του Ζουργού. Η χαρτογραφία φυσικά είναι κι αυτή μια περιπέτεια παράλληλη με την  ιστορία των τόπων και των ανθρώπων κι αποτελεί μια αποτύπωση αξιόπιστη των συνεπειών του ιστορικού χρόνου. 

Δεν μπορώ ποτέ να ξεχάσω το ότι κάτοικοι του Μεσολογγίου μου διηγούνταν τον απόλυτο αιφνιδιασμό τους που ένας μη μεσολογγίτης ήξερε τόσο καλά τα κατατόπια της λιμνοθάλασσας, τις ντάπιες της πόλης στον καιρό της Εξόδου, τον προσανατολισμό τους, τη θέση τους, ακόμα και τις υπόγειες σήραγγες που οδηγούσαν έξω. Ο Ζουργός για να γράψει την Αηδονόπιτα είχε δει και μελετήσει χειρόγραφους χάρτες της εποχής ακόμα σχέδια-σκαριφήματα των μαχητών που υπερασπίζονταν την πόλη.

Το ίδιο έχει πάθει και ο γράφων εδώ, και θα πρέπει υποθέτω να έχει πάθει το ίδιο και  κάθε γιατρός που έτυχε να το διαβάσει, από  την …ιατρογνωσία του συγγραφέα στο καινούργιο του βιβλίο.

Θα σας αναφέρω σποράδην μερικούς λόγους-διαπιστώσεις που προέκυψαν από την ανάγνωση του βιβλίου:

-O Zουργός έχει διαβάσει την Ιστορία της Ιατρικής του Ε. Άκερκνεχτ , ένα βιβλίο που φοβάμαι πως ελάχιστοι ίσως γιατροί έχουν  διαβάσει. Αξίζει δε να αναφέρω πως η Ιστορία της Ιατρικής εισήχθη ως μάθημα στο τρίτο έτος της ιατρικής σχολής του ΑΠΘ μόλις το 1983. Μια και δεν είχαμε βιβλίο στις εξετάσεις γράφαμε εκθέσεις ιδεών (περί αλληλεγγύης, εξανθρωπισμού της επιστήμης, της τεχνολογίας κλπ). 

 -Έχει διαβάσει επίσης την  Ανατομία της μελαγχολίας του Άγγλου πάστορα Ρόμπερτ Μπέρτον [16ος αιώνας ]. Φαντάζομαι λόγω του όγκου του -2000 συναπτές σελίδες, ήτοι: τρεις ογκώδεις τόμοι στην ελληνική έκδοση!- δεν θα έχει μάλλον διαβαστεί ούτε από πιό ...λόγιους ψυχιάτρους. Φυσικά δεν είναι ιατρικό εγχειρίδιο αλλά μέγα φιλοσοφικό και ποιητικό πόνημα.

  -Γνωρίζει τον θρυλικό ανατόμο Ανδρέα Βεζάλιους  και τον διαλέγει να τον αναφέρει συχνά αντί του συγκαιρινού του πλέον καινοτόμου και ριζοσπάστη  τον Παράκελσο [γιατί;]. Ο Βεζάλιους  που πέθανε κατά τη διάρκεια της επιστροφής του από ένα ταξίδι στους Άγιους Τόπους θάβεται συμπτωματικά στη Ζάκυνθο. Όμως σχεδόν ξαναζεί χάρη σ’ ένα δερματόδετο και πολύτιμο άτλαντα ανατομίας που ο μικρός Ματίας κουβαλά μαζί του χάρισμα του αληθινού του πατέρα που πρώτος είδε και διέγνωσε…

-Γνωρίζει τον Τόμας Σύντενχαμ . Η Χορεία του  Syndenham νόσος  σπάνια, που αφορά πολύ νεαρές ηλικίες, χαρακτηρίζεται από ακούσιες χορειακές κινήσεις και σχετίζεται με τα αντισώματα έναντι του Στρεπτοκόκκου που κυκλοφορούν στο αίμα. Ένα μονάχα όνομα για λίγους νευρολόγους ή παιδιάτρους, ένα απλό νευρολογικό σύνδρομο εδώ γίνεται ο σάρκινος μέντορας και συνομιλητής του Ματίας Αλμοσίνο στην Royal Academy of London. 

 Άλλα ονόματα που επίσης παρελαύνουν στο βιβλίο:

 -Thomas Willis ο μέγας ανατόμος. Αυτός περιέγραψε, αρίθμησε & ονόμασε τις 12 εγκεφαλικές συζυγίες  (άλλως κρανιακά νεύρα). Έδωσε πλήρη περιγραφή του αναστομωτικού δικτύου των ενδοεγκεφαλικών αγγείων γνωστού και σε χρήση σήμερα σαν «εξάγωνο του Willis». Kατονόμασε τον Σακχαρώδη διαβητη ως Mellitus κι έδωσε τον όρο γλυκοζουρία στο φαινόμενο ανίχνευσης γλυκόζης στα ούρα των διαβητικών.

-Ο ιταλός Μαρτσέλο Μαλπίτζι σπουδαίος ανατόμος επίσης. Ήταν ο πρώτος άνθρωπος που αντίκρισε ερυθρά αιμοσφαίρια με το οπτικό μικροσκόπιο στο αίμα. Μελέτησε τεκμηρίωσε και ονόμασε την στοιχειώδη ανατομική και λειτουργική  μονάδα του νεφρού που παρέμεινε μέχρι σήμερα προς τιμήν του ως Μαλπιγιανό σωμάτιο. 

Νίκες αλλά και ήττες της ιατρικής στην αναμέτρηση με το χρόνο, με την αρρώστια με το θάνατο. Λιθοτομές, καταπλάσματα, η καραντίνα, η κινίνη και άλλα ιάματα, πρωτόγονες και αγωνιώδεις ή απονενοημένες (π.χ. εμβρυοτομές) που κράτησαν μέχρι τα πρόσφατα χρόνια, πειραματικές και επικίνδυνες, άλλοτε απλώς ευφυείς ιατρικές πράξεις (π.χ. ισχυροί μαγνήτες για αφαίρεση ξένων σωμάτων από τον οφθαλμό) , δοξασίες κοντά στα όρια των παραλογισμών, υπερβολές  του παρελθόντος όπως τα λεπροκομεία ή τα άσυλα, οι νάνοι ως θέαμα διασκεδαστικό και άλλα στοιχειοθετούν ένα ολόκληρο αφήγημα για τη ιατρική όπως τη συναντάμε στο κατώφλι του 18^ου αιώνα. Ένα άψογο και γοητευτικό λίαν, λογοτεχνικό οδοιπορικό στη ιστορία της ιατρικής.

Απομένει λοιπόν, σαν τους μεσολογγίτες με τη σειρά μου κι εγώ, ν’ αναρωτηθώ κάνοντας μια παραδοχή: 
Ώστε ακόμα και  τα λαγούμια της ιατρικής επιστήμης ανέσκαψες Ισίδωρε για να βγεις στο φως που θέλησες!

* Aναγνώστηκε εκ μέρους μου σαν σχόλιο κατά την παρουσίαση του βιβλίου του συγγραφέα στη Δημοτική βιβλιοθήκη Άργους Ορεστικού το Σάββατο 7 Μαρτίου 2015.