Α, ρε Λαυρέντη, εγώ που μόνο το
'ξερα τι κάθαρμα ήσουν,
τι κάλπικος παράς, μια ολόκληρη ζωή
μέσα στο ψέμα.
Μανώλης Αναγνωστάκης,
Επιτύμβιον (1970)
Στο μυθιστόρημα
της Μάρως Δούκα «Το δίκιο είναι ζόρικο πολύ» (Πατάκης, 2010) η πρωταγωνίστρια
της ιστορίας, η Βιργινία, που ζει στην Κρήτη, «στοιχειώνεται» από ένα λίαν
αποκαλυπτικό φωτοτυπημένο αντίγραφο μιας δακτυλογραφημένης επιστολής του
Φρούραρχου Χανίων ...Παύλου Γύπαρη προς τον Μητροπολίτη Κυδωνίας και Αποκορώνου
Αγαθάγγελο (στις 16/4/1945, τον καιρό που οι Γερμανοί βρίσκονται ακόμα στην
Κρήτη ύστερα από συμφωνία με τους Άγγλους). Το χαρτί πέφτει μέσα από τον
«Ερωτόκριτο» του παππού της που εκμετρά το ζειν βυθισμένος σε άνοια. Στην
επιστολή αυτή φανερώνεται η έκδηλη προθυμία του «εθνικόφρονος» Γύπαρη να
συνεργαστεί με τους Γερμανούς ναζί:
«Σεβασμιώτατε,
Αι πληροφορίαι ας μου εδώκατε προχθές προφορικώς και συγκεκριμένως διά τους
Γερμανούς Δ/τάς, ότι των εγεννήθη η σκέψις διά να έλθω εις τα Χανιά με την
ελπίδα ότι εγώ θα ημπορούσα να επιβάλω την τάξιν εις τους αναρχικούς κ.λπ. ομολογώ
ότι δεν με άφισε ασυγκίνητον»
Ρωτά η Βιργινία
δια χειρός της συγγραφέως τον κλινήρη και αδύναμο γέροντα με τις
…έκπτωτες νοητικές λειτουργίες:
«Παππού, τον
ρώτησα, τι γνώμη έχεις εσύ για τον Γύπαρη; τον θυμάσαι καθόλου; Ποιόν, τον
τραμπούκο του Βενιζέλου; βροντοφώναξε. Μ’ έπιασαν νευρικά γέλια. Πού την
είχε βρει τόση φωνή;»
Κουβεντιάζει
λίγο μετά η Βιργινία με τον θείο της τον Πανάρη:
[…] «Του ανέφερα ότι ο παππούς αποκάλεσε τον Γύπαρη
τραμπούκο. Ζωήρεψε το βλέμμα του. Απόδειξη ότι έχει δίκιο, εμένα μου το ’λεγε
ότι όλα τα θυμάται ο παππούς. Ο Γύπαρης είχε πνευματικό καθοδηγητή τον
Βενιζέλο, μου το λέει κομψά αλλά δεν έχει πρόβλημα να μου το πει κι αλλιώς,
ο Βενιζέλος είχε τον Γύπαρη για όλες τις δουλειές, τον είχαν
κατηγορήσει, άλλωστε, και για τη δολοφονία του Δραγούμη. Έντιμος ο
Λευτεράκης μας, Βιργινία, είχε όμως και αυτός τις σκοτεινές πλευρές του, είχε
και αυτός την αυλή του, το παρακράτος του, ψυχή λοιπόν του
παρακράτους του ήταν ο Γύπαρης.
Αργότερα ο Πανάρης
θα γίνει ακόμα πιο αναλυτικός:
«Μια ματιά μόνο
στο Αρχείο του ανδρός αρκεί, είχε σαρκάσει ο Πανάρης εκείνο το απόγευμα, όταν
του ζήτησα κάποιες επιπλέον διευκρινίσεις για τον Παύλο Γύπαρη. Απ’ τη μια η
αυτοδιαφήμιση, απ’ την άλλη η πολιτική σκοπιμότητα και να σου τος ο καπετάν
Παυλής μέγας. Ζήτημα αν είχε τελειώσει το τετρατάξιο εκείνης της εποχής,
και πώς να μη θαυμάσεις, ίσαμε και θεατρικό για τη Μάχη της Κρήτης θα
γράψει αργότερα. Στα είκοσι δύο του, αν και σε ιδιόγραφο χειρόγραφο
σημείωνε ότι ήταν μόλις δεκαεπτά ετών, εθελοντής κι εκείνος τα ξέρεις αυτά,
μαζί με τόσους άλλους Κρητικούς στη Μακεδονία. Με τον διχασμό, θα βρεθεί
υπολοχαγός στη Θεσσαλονίκη δίπλα στο Βενιζέλο. Τυφλά έκτοτε αφοσιωμένος στον
Εθνάρχη. Στις 28 Ιουλίου του 1920, υπογράφει Ο Βενιζέλος στο Παρίσι την
περιφανή Συνθήκη των Σεβρών. Θα κέρδιζε λοιπόν, πανηγυρικά τις εκλογές του
Νοεμβρίου της ίδιας χρονιάς, αν δεν μεσολαβούσε η δολοφονία του Δραγούμη. Αλλά
την μεθεπομένη της συνθήκης που δημιουργούσε την Ελλάδα των δυο ηπείρων και των
πέντε θαλασσών, βρέθηκαν δυό Έλληνες απότακτοι αξιωματικοί, αθύρματα, όπως
είπαν των παρακειμωμένων του Τσαλδάρη, ένας Τσερέπης κι ένας Κυριάκης, που
επιχείρησαν να τον δολοφονήσουν στον Gare de Lyon. Δεν τα κατάφεραν. Αν το καλοσκεφτείς όμως κατάφεραν συνεπικουρούσης
της φάρας των βενιζελικών με προεξάρχοντα τον Παύλο Γύπαρη, να τον οδηγήσουν
στην πολιτική ήττα του Νοεμβρίου. Εφόσον, την επομένη της αποτυχημένης
απόπειρας εναντίον του στο Παρίσι, ο Ίων Δραγούμης στην Αθήνα, ο Κοτοπούλης,
όπως τον χλεύαζαν εξαιτίας της σχέσης του με τη Μαρίκα Κοτοπούλη, ψυχή της
αντιβενιζελικής παράταξης, εκείνης της εποχής, ο Ίων Δραγούμης, λοιπόν,
ξυλοκοπήθηκε άγρια και έπειτα δολοφονήθηκε από στρατιώτες του Τάγματος
Ασφαλείας όπου διοικητής ήταν ο δικός μας ο Γύπαρης».
Στη φωτογραφία: Μερικές μέρες μετά
τη δολοφονική απόπειρα εναντίον του ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος περιδιαβαίνοντας
σε Κήπο των Αθηνών και με τον "άγρυπνο" Γύπαρη (πάντα) δίπλα
του.
