«σὰν ἕνας αἰθέρας λεπτός καὶ φωτεινός…»

 

MNHMH IΩΝΟΣ (ΙΩΑΝΝΗ) ΣΤΕΦ. ΔΡΑΓΟΥΜΗ

(Αθήνα, 2/15 Σεπτ. 1878 – 31 Ιουλ. /13 Αυγ. 1920)

 

 

                                                Βότσαλα από τις ακτές της Σαμοθράκης κρατημένες από το 1988

 

Η δολοφονία του, στις 31 Ιουλίου του 1920, ίσως να έγειρε κι άλλο την πλάστιγγα προδικάζοντας, στις επερχόμενες εκλογές της ίδια χρονιάς, τη συντριβή του Ελ. Βενιζέλου. Εθιμικά, τέτοιες μέρες, δημοσιεύονται κείμενα με θέμα το σκαιό πολιτικό έγκλημα. Φέτος, εγώ τουλάχιστον, δεν θα το κάνω. (Ωστόσο, περιμένω με ανυπομονησία την έκδοση του βιβλίου του φίλου καθηγητή Θανάση Διαμαντόπουλου από τις εκδόσεις Πατάκη,  που θα ρίξει, εκτός των άλλων αποκαλυπτικών που πραγματεύεται, καινούργιο φως και στη δολοφονία του).

Ο Ίων Δραγούμης αποτελεί διαρκώς ζώσα παρουσία, ευγενή και φίλια μορφή στη ζωή  μου. Δική μου έγνοια συνεχίζει να παραμένει το ίδιο το έργο του μα πιο πολύ τα «ημερολόγιά» του,  οι «περιπέτειες της καρδιάς»*, «τα γεγονότα του μέσα κόσμου»** του Έλληνα «εγωτιστή» (άπαγε του égoïsme, γράφε και βλέπε égotisme) που εκδοτικώς κακόπαθαν, λογοκρίθηκαν, κρύφτηκαν, χειραγωγήθηκαν. Τις εννοώ όλες τις λέξεις. Αυτός, ο δεύτερος θάνατος του Δραγούμη ήταν αργός. Κράτησε έναν αιώνα και ήταν το αποτέλεσμα μιας δεινής αλληλουχίας σκοπιμοτήτων που πρόβαλαν απέναντι στο κορυφαίο και σχεδόν μοναδικό αυτό για τα ελληνικά γράμματα κατάλοιπό του.

Εις μνήμην δημοσιεύω σήμερα για πρώτη φορά  δυο σύντομες, συνεχόμενες ημερολογιακές εγγραφές του 1900 από τα Τετράδιά του. Ο Δραγούμης είναι εδώ είκοσι ενός ετών. Η παράλειψη της δημοσίευσης των δύο σελίδων (41b και 42b) από τον Ερμή, στον Α΄ τόμο των Φύλλων Ημερολογίου (1988), δεν φαίνεται να αποτελεί λογοκριτικό επίνευμα αλλά στυφό καρπό προχειρότητας και επιπολαιότητας της επιμέλειας και χαλαρής επίβλεψης της έκδοσης…

Το δίνω κρατώντας την ορθογραφία του Δραγούμη. Με πλάγια γραφή όσα ο ίδιος υπογραμμίζει στο Τετράδιο. Εντός αγκυλών ότι  από εκείνον έχει παραλειφθεί και ολοκληρώνει νοηματικά, κατά την άποψή μου, τη φράση.

Φεβρουαρίου 29 [1900]   

[…] Βλέπω καὶ ἀνθρώπους χωρίς ζουμί, καὶ  περισσότερους μάλιστα [απ’] ὅσoυς διαβάζω. Ἀλλ’ αὐτό δὲν σημαίνει ὅτι τοὺς βλέπω·  δηλαδή ὅτι μ’ ἀρέσουν, καὶ, ἀφοῦ λείψουν, τοὺς ξαναθέλω.

     Θὰ διαβάζω πάντα γιατὶ μ’ ἀρέσουν οἱ ἰδέαις τῶν ἄλλων, καὶ ἡ προσδοκία νὰ δῶ τὶ θὰ συμβοῦν ἡ δικαίς μου ὅταν τῄς ἐγγίσουν. Ἔτσι ἔρχομαι εἰς σχέσεις μὲ ἀνθρώπους πολλούς, ποὺ ἔχουν ἰδέαις ὁλιγώτερο κοιναίς ἀπ’ τῶν ἀνθρώπων ποὺ βλέπω, καὶ ὡραιότεραις. Μ’ ἀρέσει νὰ τὰ διαβάζω γιατί μ’ ἀρέσει τὸ ὡραῖο.

 

6 Μαρτίου [1900]

Βγαίνω στὴ δύση τοῦ ἡλίου περίπατο. Τότε ἡ φύσις εἶνε τόσο ἁρμονική. Ὅλα τὰ χρώματα μαλακόνουν καὶ τὸ φῶς εἶνε σὰν ἀτμοσφαῖρα ποὺ μὲ περιβάλλει, ὅπως τῆς σελήνης τὸ φῶς ποὺ φαίνεται σὰ νὰ μὴν πέφτει ἀπ’ τὴ σελήνη, ἀλλά σὰν νὰ γλυκοστάζει ἀπό παντοῦ, ἀπ’ τά κλαδιά τῶν δένδρων, σὰν ἕνας αἰθέρας λεπτός καὶ φωτεινός περιλούει, ποτίζει ὅλα.

___________________________________________

*Σταντάλ   **Κλέων Παράσχος

Πηγή: Ἀρχεῖο Ἴωνος Δραγούμη, Α.Σ.Κ.Σ.Α.–Τμῆμα Ἀρχείων, Φάκ. 1, Ἡμερολόγια-Τετράδια 1894-1912, Ὑποφάκ. 2, Τετράδιο 3, σελ. 41b & 42a. Ἐγγραφές τῆς Φεβρουαρίου 29 καὶ 6 Μαρτίου [1900].

 

 

 

 

Με αφορμη ένα έργο του Βαγγέλη Ρήνα

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Κοίταζα αυτό, το μεγάλων διαστάσεων έργο του Βαγγέλη Ρήνα (οι πληροφορίες που δίνονται: λάδι, 180Χ240 εκ., εκτέθηκε στη γκαλερί Σκουφά το 2007). Μου έφερε στο νου τις υπερρεαλιστικές συνθέσεις του Ράλλη Κοψίδη όμως εδώ με απαράμιλλη τεχνική του φωτογραφικού ρεαλισμού. Στο άκρως υποβλητικό έργο, ένα δυστοπικό-ουτοπικό, σε πρώτη ματιά, περιβάλλον μας φανερώνεται.

Τι είναι αυτό το εμπορικό πλοίο που διαπερνά μια ολόκληρη μεσαιωνική πόλη χτισμένη πάνω σε βράχια; Μήπως είναι καράβι που προσάραξε έχοντας μεταφέρει πάνω στο όρος την ίδια την πόλη από αλλού; Είναι μια κιβωτός που φέρνει από αλλού τα σπέρματα της ζωής να βλαστήσουν εδώ; Μήπως όμως είναι το πλοίο αραγμένο σε καρνάγιο («ταρσανά») και «χτίζεται» και μαζί του οικοδομείται το όραμα των κόσμων (των πόλεων) που αυτό θα γεφυρώσει με τα ταξίδια του;

Στο βάθος ένας χαμηλός λόφος, πυκνά δασωμένος, με δέντρα σε φθινοπωρινή (αλλά και χειμωνιάτικη μαζί)  ώρα. Μπροστά από αυτό, αντί για τη ίσαλο γραμμή της θάλασσας, ένα καμένο από τη φωτιά μέρος: Η καταστροφή! Είναι άραγε η πυρκαγιά της αγαπημένης του Ικαρίας, το 1993, με τους δεκατρείς νεκρούς όλους σχεδόν από το ίδιο χωριό; Ή μήπως είναι προφητεία, εικόνα που έρχεται από το μέλλον; Η φωτιά στους Θρακομακεδόνες που έκαψε το κτήμα του καλλιτέχνη που αποτελούσε όραμα «συναντήσεων»; (Το λέω χωρίς το φορτίο των λέξεων που άκουσα από τον ίδιο όταν διηγήθηκε αυτήν την απώλεια…)

Στο κέντρο, μια νεαρή γυναίκα –αναγεννησιακή μορφή– ανακαθισμένη και σε περισυλλογή. Το μαύρο των μαλλιών της που πέφτουν πίσω, ενώνεται με το μαύρο της καταστροφής.

Όλα πλαισιώνονται, στο δεξιό μπροστά μέρος του πίνακα, από μια σκαλωσιά. Ένα εργοτάξιο ξεδιπλώνεται. Που σημαίνει ελπίδα και ξανασήκωμα, ύπαρξη ξανά… Κι αριστερά, σίδερα διαφόρων μεγεθών, ίσως και εργαλεία μαζί, που θυμίζουν το έρμα (τη «σαβούρα»)  του κύτους ενός πλοίου. Βρισκόμαστε λοιπόν στην κοιλιά ενός καραβιού που ετοιμάζεται; Μήπως όμως αυτά είναι τα εργαλεία που κάποτε ήρθαν στα χέρια του Βαγγέλη, τα πρώτα εργαλεία  που έπιασε στα ανήσυχα χέρια του από παιδί για να κατασκευάσει, να λειάνει, να σμιλέψει, να ενώσει, να πλάσει κατασκευές; Που, όπως αποδείχθηκε-συνειδητοποιήθηκε πολύ μετά, ήταν τα εργαλεία με τα οποία κάποιος θείος –διάσημος επιστήμονας στην Αμερική φευγάτος δεκαετίες από τη Σάμο–  σκόπευε να «χτίσει», ιδίοις χερσί, το δικό του πλεούμενο όταν θα επέστρεφε στον τόπο του; (Δεν το κατάφερε ποτέ...).

Η «εμμονή» με τα καράβια και τα βράχια, σήμανση του νόστου και του κινδύνου μαζί, του Βαγγέλη Ρήνα, Σαμιώτη και Ικαριώτη που ζει στην Αθήνα κι έχει δουλέψει για μεγάλα διαστήματα στον κόσμο (ΗΠΑ και Κίνα) κι έχει κι εκεί σπείρει το έργο του, είναι ίσως ένα από τα κλειδιά που θα χρειαστεί κανείς για να ξεκλειδώσει τις δημιουργίες του.

Κάθε καλλιτέχνης έχει κάποιο όραμα κεντρικό, μια κινητήρια δύναμη που τον σπρώχνει στη δημιουργία. Οι παράμετροι που καθορίζουν: η ψυχοστασία του, οι ιδέες του και η μνήμη.  Οι σπουδές,  τεχνικές και τα μέσα έκφρασης ακολουθούν μετά. 

Ο Βαγγέλης Ρήνας –ζωγράφος, γλύπτης, εικαστικός– δεν έχει χρεία των δικών μου λόγων ούτε και τις φτωχές μoυ αναλύσεις γύρω από τη δουλειά του για να σας συστηθεί ή να φανερωθεί. Το έγραψα αυτό ΑΠΟ ΘΑΥΜΑΣΜΟ (και) για να τον ευχαριστήσω από καρδιάς για τη ζεστή φιλοξενία στο σπίτι του (ή μήπως γλυπτοθήκη υπαίθρια ανάμεσα στα θυμάρια της αυλής;) απέναντι από το Δράκανο όπου γη, ουρανός και θάλασσα, κατά ένα θαυμαστό τρόπο, έχουν ενωθεί και συνομιλούν. Μέρα και νύχτα και με τον αέρα να φυσά αενάως…  

 

 

 

ΥΓ. Και το πιστεύατε ποτέ πως αυτό ήταν κάποτε... μάρμαρο Πεντελικό αν δεν σας το 'λεγα;

 

«Επιστράτευση!»

 

 

Στον Παύλο Πολάκη  

Αιωνία του η Μνήμη!

Στου ΕΣΥ την ολόμαυρη ράχη

δυο γιατροί εκαθόνταν μονάχοι

Ένας οδοντογιατρός

και ο άλλος «γενικώς»…

 

Πέντε μήνες πέντε χρόνια

με τα τρύπια τα σεντόνια

Νοσοκόμος δε κανείς

να φανεί να γίνουν τρεις

 

(Να κι ο Άδωνις πο πέρα

Με την τσιριχτή φλογέρα)

 

«Δεν θα εξαιρεθεί κανένας

Στη επίταξη ο καθένας

Θα τους βάλω όλους μέσα

Να φανεί πως έχω μπέσα!»

 

(Χρόνους δώδεκα παλιά

έσπασε ξανά τα αυγά

Και τα πάτησε τα ΙΚΑ

σαν τα ώριμα τα σύκα).

 

Και προσμένουνε οι δύο

Να ’ρθουν άλλοι χίλιοι δύο

Να ’ρθουνε στην Καστοριά

Έβρο μα και Γρεβενά

Παθολόγοι από Αθήνας

Καρδιολόγοι από τας Θήβας.

 

Θα τους φέρει επιταγμένους

Και πισθάγκωνα δεμένους

να γεμίσει η επαρχία

και να ζει εν ευτυχία.

 

Επιτάξεως ημέρα

Του Αδώνιδος  φλογέρα

δίχως όνειδος κανένα

Ο πλασιέ για τον καθένα!