«σὰν ἕνας αἰθέρας λεπτός καὶ φωτεινός…»

 

MNHMH IΩΝΟΣ (ΙΩΑΝΝΗ) ΣΤΕΦ. ΔΡΑΓΟΥΜΗ

(Αθήνα, 2/15 Σεπτ. 1878 – 31 Ιουλ. /13 Αυγ. 1920)

 

 

                                                Βότσαλα από τις ακτές της Σαμοθράκης κρατημένες από το 1988

 

Η δολοφονία του, στις 31 Ιουλίου του 1920, ίσως να έγειρε κι άλλο την πλάστιγγα προδικάζοντας, στις επερχόμενες εκλογές της ίδια χρονιάς, τη συντριβή του Ελ. Βενιζέλου. Εθιμικά, τέτοιες μέρες, δημοσιεύονται κείμενα με θέμα το σκαιό πολιτικό έγκλημα. Φέτος, εγώ τουλάχιστον, δεν θα το κάνω. (Ωστόσο, περιμένω με ανυπομονησία την έκδοση του βιβλίου του φίλου καθηγητή Θανάση Διαμαντόπουλου από τις εκδόσεις Πατάκη,  που θα ρίξει, εκτός των άλλων αποκαλυπτικών που πραγματεύεται, καινούργιο φως και στη δολοφονία του).

Ο Ίων Δραγούμης αποτελεί διαρκώς ζώσα παρουσία, ευγενή και φίλια μορφή στη ζωή  μου. Δική μου έγνοια συνεχίζει να παραμένει το ίδιο το έργο του μα πιο πολύ τα «ημερολόγιά» του,  οι «περιπέτειες της καρδιάς»*, «τα γεγονότα του μέσα κόσμου»** του Έλληνα «εγωτιστή» (άπαγε του égoïsme, γράφε και βλέπε égotisme) που εκδοτικώς κακόπαθαν, λογοκρίθηκαν, κρύφτηκαν, χειραγωγήθηκαν. Τις εννοώ όλες τις λέξεις. Αυτός, ο δεύτερος θάνατος του Δραγούμη ήταν αργός. Κράτησε έναν αιώνα και ήταν το αποτέλεσμα μιας δεινής αλληλουχίας σκοπιμοτήτων που πρόβαλαν απέναντι στο κορυφαίο και σχεδόν μοναδικό αυτό για τα ελληνικά γράμματα κατάλοιπό του.

Εις μνήμην δημοσιεύω σήμερα για πρώτη φορά  δυο σύντομες, συνεχόμενες ημερολογιακές εγγραφές του 1900 από τα Τετράδιά του. Ο Δραγούμης είναι εδώ είκοσι ενός ετών. Η παράλειψη της δημοσίευσης των δύο σελίδων (41b και 42b) από τον Ερμή, στον Α΄ τόμο των Φύλλων Ημερολογίου (1988), δεν φαίνεται να αποτελεί λογοκριτικό επίνευμα αλλά στυφό καρπό προχειρότητας και επιπολαιότητας της επιμέλειας και χαλαρής επίβλεψης της έκδοσης…

Το δίνω κρατώντας την ορθογραφία του Δραγούμη. Με πλάγια γραφή όσα ο ίδιος υπογραμμίζει στο Τετράδιο. Εντός αγκυλών ότι  από εκείνον έχει παραλειφθεί και ολοκληρώνει νοηματικά, κατά την άποψή μου, τη φράση.

Φεβρουαρίου 29 [1900]   

[…] Βλέπω καὶ ἀνθρώπους χωρίς ζουμί, καὶ  περισσότερους μάλιστα [απ’] ὅσoυς διαβάζω. Ἀλλ’ αὐτό δὲν σημαίνει ὅτι τοὺς βλέπω·  δηλαδή ὅτι μ’ ἀρέσουν, καὶ, ἀφοῦ λείψουν, τοὺς ξαναθέλω.

     Θὰ διαβάζω πάντα γιατὶ μ’ ἀρέσουν οἱ ἰδέαις τῶν ἄλλων, καὶ ἡ προσδοκία νὰ δῶ τὶ θὰ συμβοῦν ἡ δικαίς μου ὅταν τῄς ἐγγίσουν. Ἔτσι ἔρχομαι εἰς σχέσεις μὲ ἀνθρώπους πολλούς, ποὺ ἔχουν ἰδέαις ὁλιγώτερο κοιναίς ἀπ’ τῶν ἀνθρώπων ποὺ βλέπω, καὶ ὡραιότεραις. Μ’ ἀρέσει νὰ τὰ διαβάζω γιατί μ’ ἀρέσει τὸ ὡραῖο.

 

6 Μαρτίου [1900]

Βγαίνω στὴ δύση τοῦ ἡλίου περίπατο. Τότε ἡ φύσις εἶνε τόσο ἁρμονική. Ὅλα τὰ χρώματα μαλακόνουν καὶ τὸ φῶς εἶνε σὰν ἀτμοσφαῖρα ποὺ μὲ περιβάλλει, ὅπως τῆς σελήνης τὸ φῶς ποὺ φαίνεται σὰ νὰ μὴν πέφτει ἀπ’ τὴ σελήνη, ἀλλά σὰν νὰ γλυκοστάζει ἀπό παντοῦ, ἀπ’ τά κλαδιά τῶν δένδρων, σὰν ἕνας αἰθέρας λεπτός καὶ φωτεινός περιλούει, ποτίζει ὅλα.

___________________________________________

*Σταντάλ   **Κλέων Παράσχος

Πηγή: Ἀρχεῖο Ἴωνος Δραγούμη, Α.Σ.Κ.Σ.Α.–Τμῆμα Ἀρχείων, Φάκ. 1, Ἡμερολόγια-Τετράδια 1894-1912, Ὑποφάκ. 2, Τετράδιο 3, σελ. 41b & 42a. Ἐγγραφές τῆς Φεβρουαρίου 29 καὶ 6 Μαρτίου [1900].