Η ιατρογνωσία του Ισίδωρου Ζουργού*

...όπως μας φανερώνεται στο καινούργιο του βιβλίο "Σκηνές από τον βίο του Ματίας Αλμοσίνο"

Έχω στο παρελθόν [ εδώ ]  -και με εκτενή  κάποτε τρόπο [κι εδώ] - σταθεί στην παρουσίαση έργων  του Ισίδωρου Ζουργού που προηγήθηκαν του βιβλίου του Σκηνές από τον βίο του Ματίας Αλμοσίνο, το οποίο κυκλοφόρησε την άνοιξη του 2014. Το πιο σταθερό γνώρισμα που προβάλλει σ’ όλα του σχεδόν τα βιβλία είναι το πειστικό, και πέρα από κάθε προσδοκία, ξαναζωντάνεμα ιστορικών χρόνων και τόπων  (τόποι, ιστορικά πρόσωπα, λαϊκοί άνθρωποι, ιδιωματισμοί των γλωσσών, ήθη, λαογραφικά στοιχεία κλπ).

Αξίζει να φέρει κανείς στο νου του μονάχα την προσέγγιση της Θεσσαλονίκης στον 17^{ο («Σκηνές από το βίο του Ματίας Αλμοσίνο»)} , τον 18^{ο («Η αηδονόπιτα»)} και στις αρχές του 20^{ου(Στη σκιά της πεταλούδας)} αιώνα. Ένας άνθρωπος από τις αντίστοιχες εποχές αν κατάφερνε να αναστηθεί ...δε θα ’νιωθε καθόλου ξένος μέσα στις σελίδες των αυτών των βιβλίων. 

Το  συγγραφικό σύμπαν του Ζουργού καλά δομημένο, χωρίς ρήγματα και σφριγηλό, μας παραδίδεται κάθε φορά με χαρακτήρες πειστικούς, με πλοκή γεμάτη αιφνιδιασμούς και στροβίλους στα χνάρια των μεγάλων ανατροπών, των ταξιδιών και της απρόβλεπτης ανθρώπινης μοίρας όπως αυτά έχουν καταγραφεί στις επίσημες και ανεπίσημες δέλτους της ιστορίας ή απλώς έχουν προκύψει από το γεννοβόλημα της συγγραφικής φαντασίας. Ένας κατεξοχήν κινηματογραφικός συγγραφέας που έχει κατακτήσει τον περιζήτητο τρόπο ώστε  ακόμα και απαιτητικά και δύσκολα έργα να γίνονται τα αγαπημένα του «αναγνωστικού κοινού» [ ή παραμένουν ως σταθερά «ευπώλητα» αν θέλετε κατά τον νέο-βαρβαρικό τρόπο των media]. 

Ο ευρωπαϊκός δρόμος που διανύθηκε από την αναγέννηση και μετά. Η πορεία του ελληνισμού από τα βάθη της ιστορίας μέχρι τις μέρες μας. Το Ταξίδι. Ο επίμονος Οδυσσέας. Ο βασανιστικά αξεπέραστος -συγγραφέας των συγγραφέων και ποιητής των ποιητών- Όμηρος. Πράγματα που διαρκώς επιστρέφουν μέσα στις σελίδες του Ζουργού. Εδώ ταγμένος κι ο γιατρός Ματίας Αλμοσίνο αυτός ο αλαφροΐσκιωτος και ταυτόχρονα Homo Universalis, ο  μύστης της προσφοράς, της αγάπης, της ταπεινότητας.

Η Ευρώπη μπροστά στο μετέωρο βήμα.  Έρχεται από το σκοτάδι. Αναδύεται μετά την Αναγέννηση πρόθυμη να δεχτεί τον σπινθήρα του  Διαφωτισμού-να μεταπηδήσει στους γοητευτικούς αιώνες της επιστήμης, της μεγάλης γραμματείας, στην έκρηξη των ιδεών και της φιλοσοφικής σκέψης, να περάσει από τις δεσποτείες στις δημοκρατίες στην ελευθερία του ανθρώπου. Τέσσερις -συχνά αιματοβαμμένοι- αιώνες ακόμα θα χρειαστεί να ακολουθήσουν μέχρι να κατακτηθεί το όραμα.

Και ιδού προβάλλει καίριο το ερώτημα του βιβλίου: 

Με την πρωτοπόρα σκέψη ή την επιστροφή στο αναχρονισμό; Με τον Σπινόζα ή τον μεσσιανισμό ενός Σαμπετάι Σεβί; 
Με τους αλχημιστές και τους μυστικιστές ή με τον ορθολογισμό και την επιστήμη;

 Ή …μήπως υπάρχει κι άλλος δρόμος;

Μια παλάμη ανοιχτή που οριοθετεί και ψαύει τα όρια της Ευρώπης πάνω στο χάρτη. Η Ελλάδα μια γέφυρα -ο καρπός- προς την -ή από την- Ανατολή. Καθώς το χέρι αυτό αποτελεί ένα ζωντανό χειρουργικό [και όχι νεκρό ανατομικό] παρασκεύασμα, μας επιτρέπει να διακρίνουμε το σφυγμό που πάλλεται κάτω από το δέρμα, τα νεύρα στέκουν προσιτά σε άμεση οπτική αναγνώριση καθώς αναγκάζουν τους μύες να συσπασθούν. Ακόμα βαθύτερες- οι στέρεες οστέινες δομές. Ο σκελετός. Το υφάδι του πνευματικού οικοδομήματος, του σύμπαντος που μπορούμε να αγκαλιάσουμε. 

Ένα χέρι και ψαύει τη γη της Ευρώπης. Το άλλο, έστω και υψωμένο προς τον ουρανό, κρύβεται…

Έχουν επαινέσει κατά καιρούς πολλοί έγκριτοι πανεπιστημιακοί δάσκαλοι και επιφανείς φιλόλογοι την βαθειά  γνώση του συγγραφέα και τη συνεπή -κάποτε με ιερή συγκίνηση- εκ μέρους του προσέγγιση των πραγμάτων.

Πρόσφατα ο καθηγητής της Πολυτεχνικής Σχολής του ΑΠΘ κ. Ευάγγελος Λιβιεράτος και Πρόεδρος της Παγκόσμιας Χαρτογραφικής Εταιρείας σε διεθνές συνέδριο που έγινε στην Βουδαπέστη  αναφέρθηκε στην επιτυχή σύνδεση της λογοτεχνίας με την χαρτογραφική περιπέτεια που πετυχαίνει το τελευταίο βιβλίο του Ζουργού. Η χαρτογραφία φυσικά είναι κι αυτή μια περιπέτεια παράλληλη με την  ιστορία των τόπων και των ανθρώπων κι αποτελεί μια αποτύπωση αξιόπιστη των συνεπειών του ιστορικού χρόνου. 

Δεν μπορώ ποτέ να ξεχάσω το ότι κάτοικοι του Μεσολογγίου μου διηγούνταν τον απόλυτο αιφνιδιασμό τους που ένας μη μεσολογγίτης ήξερε τόσο καλά τα κατατόπια της λιμνοθάλασσας, τις ντάπιες της πόλης στον καιρό της Εξόδου, τον προσανατολισμό τους, τη θέση τους, ακόμα και τις υπόγειες σήραγγες που οδηγούσαν έξω. Ο Ζουργός για να γράψει την Αηδονόπιτα είχε δει και μελετήσει χειρόγραφους χάρτες της εποχής ακόμα σχέδια-σκαριφήματα των μαχητών που υπερασπίζονταν την πόλη.

Το ίδιο έχει πάθει και ο γράφων εδώ, και θα πρέπει υποθέτω να έχει πάθει το ίδιο και  κάθε γιατρός που έτυχε να το διαβάσει, από  την …ιατρογνωσία του συγγραφέα στο καινούργιο του βιβλίο.

Θα σας αναφέρω σποράδην μερικούς λόγους-διαπιστώσεις που προέκυψαν από την ανάγνωση του βιβλίου:

-O Zουργός έχει διαβάσει την Ιστορία της Ιατρικής του Ε. Άκερκνεχτ , ένα βιβλίο που φοβάμαι πως ελάχιστοι ίσως γιατροί έχουν  διαβάσει. Αξίζει δε να αναφέρω πως η Ιστορία της Ιατρικής εισήχθη ως μάθημα στο τρίτο έτος της ιατρικής σχολής του ΑΠΘ μόλις το 1983. Μια και δεν είχαμε βιβλίο στις εξετάσεις γράφαμε εκθέσεις ιδεών (περί αλληλεγγύης, εξανθρωπισμού της επιστήμης, της τεχνολογίας κλπ). 

 -Έχει διαβάσει επίσης την  Ανατομία της μελαγχολίας του Άγγλου πάστορα Ρόμπερτ Μπέρτον [16ος αιώνας ]. Φαντάζομαι λόγω του όγκου του -2000 συναπτές σελίδες, ήτοι: τρεις ογκώδεις τόμοι στην ελληνική έκδοση!- δεν θα έχει μάλλον διαβαστεί ούτε από πιό ...λόγιους ψυχιάτρους. Φυσικά δεν είναι ιατρικό εγχειρίδιο αλλά μέγα φιλοσοφικό και ποιητικό πόνημα.

  -Γνωρίζει τον θρυλικό ανατόμο Ανδρέα Βεζάλιους  και τον διαλέγει να τον αναφέρει συχνά αντί του συγκαιρινού του πλέον καινοτόμου και ριζοσπάστη  τον Παράκελσο [γιατί;]. Ο Βεζάλιους  που πέθανε κατά τη διάρκεια της επιστροφής του από ένα ταξίδι στους Άγιους Τόπους θάβεται συμπτωματικά στη Ζάκυνθο. Όμως σχεδόν ξαναζεί χάρη σ’ ένα δερματόδετο και πολύτιμο άτλαντα ανατομίας που ο μικρός Ματίας κουβαλά μαζί του χάρισμα του αληθινού του πατέρα που πρώτος είδε και διέγνωσε…

-Γνωρίζει τον Τόμας Σύντενχαμ . Η Χορεία του  Syndenham νόσος  σπάνια, που αφορά πολύ νεαρές ηλικίες, χαρακτηρίζεται από ακούσιες χορειακές κινήσεις και σχετίζεται με τα αντισώματα έναντι του Στρεπτοκόκκου που κυκλοφορούν στο αίμα. Ένα μονάχα όνομα για λίγους νευρολόγους ή παιδιάτρους, ένα απλό νευρολογικό σύνδρομο εδώ γίνεται ο σάρκινος μέντορας και συνομιλητής του Ματίας Αλμοσίνο στην Royal Academy of London. 

 Άλλα ονόματα που επίσης παρελαύνουν στο βιβλίο:

 -Thomas Willis ο μέγας ανατόμος. Αυτός περιέγραψε, αρίθμησε & ονόμασε τις 12 εγκεφαλικές συζυγίες  (άλλως κρανιακά νεύρα). Έδωσε πλήρη περιγραφή του αναστομωτικού δικτύου των ενδοεγκεφαλικών αγγείων γνωστού και σε χρήση σήμερα σαν «εξάγωνο του Willis». Kατονόμασε τον Σακχαρώδη διαβητη ως Mellitus κι έδωσε τον όρο γλυκοζουρία στο φαινόμενο ανίχνευσης γλυκόζης στα ούρα των διαβητικών.

-Ο ιταλός Μαρτσέλο Μαλπίτζι σπουδαίος ανατόμος επίσης. Ήταν ο πρώτος άνθρωπος που αντίκρισε ερυθρά αιμοσφαίρια με το οπτικό μικροσκόπιο στο αίμα. Μελέτησε τεκμηρίωσε και ονόμασε την στοιχειώδη ανατομική και λειτουργική  μονάδα του νεφρού που παρέμεινε μέχρι σήμερα προς τιμήν του ως Μαλπιγιανό σωμάτιο. 

Νίκες αλλά και ήττες της ιατρικής στην αναμέτρηση με το χρόνο, με την αρρώστια με το θάνατο. Λιθοτομές, καταπλάσματα, η καραντίνα, η κινίνη και άλλα ιάματα, πρωτόγονες και αγωνιώδεις ή απονενοημένες (π.χ. εμβρυοτομές) που κράτησαν μέχρι τα πρόσφατα χρόνια, πειραματικές και επικίνδυνες, άλλοτε απλώς ευφυείς ιατρικές πράξεις (π.χ. ισχυροί μαγνήτες για αφαίρεση ξένων σωμάτων από τον οφθαλμό) , δοξασίες κοντά στα όρια των παραλογισμών, υπερβολές  του παρελθόντος όπως τα λεπροκομεία ή τα άσυλα, οι νάνοι ως θέαμα διασκεδαστικό και άλλα στοιχειοθετούν ένα ολόκληρο αφήγημα για τη ιατρική όπως τη συναντάμε στο κατώφλι του 18^ου αιώνα. Ένα άψογο και γοητευτικό λίαν, λογοτεχνικό οδοιπορικό στη ιστορία της ιατρικής.

Απομένει λοιπόν, σαν τους μεσολογγίτες με τη σειρά μου κι εγώ, ν’ αναρωτηθώ κάνοντας μια παραδοχή: 
Ώστε ακόμα και  τα λαγούμια της ιατρικής επιστήμης ανέσκαψες Ισίδωρε για να βγεις στο φως που θέλησες!

* Aναγνώστηκε εκ μέρους μου σαν σχόλιο κατά την παρουσίαση του βιβλίου του συγγραφέα στη Δημοτική βιβλιοθήκη Άργους Ορεστικού το Σάββατο 7 Μαρτίου 2015.

Καρτούν-γκαλος

                                     Φωτ. Ν. Τσίγκας

Περιμένω  πως και πως να δω το καινούργιο αυτοκόλλητο για τον υποψήφιο Νεομάρτυρα του Γένους Υπουργό κ. Κατρούγκαλο, στον οποίο το ηθικόν-δίκαιον & νόμιμον συνεχίζουν να διατηρούν την αρχέγονή τους διαυγή και αυτονόητη σημασία...

Να δω τί ακόμα θα βρουν να του καταλογίσουν  οι "ανεύθυνοι και σκοτεινοί κύκλοι" που τον επιβουλεύονται και τον κατατρέχουν...

Υπουργέ μου. Εσείς τη δουλειά σας!
Το "χρέος" σας προς την -καταχρεωμένη- Πατρίδα!
Μέχρι τέλους...

Υπόχρεος & μετά τιμής διατελών

ο blogger του "Χαρτοκόπτη" 

("που σκίζεται για τις λέξεις")

YΓ. Η αιδώς αφορά φυσικά τους ...Αργείους. (Σ' εσάς μάλλον ...αργεί απλώς!) 

Μια βιβλιοθήκη

 Αλέξανδρέ μου,
 φίλε ακριβέ
 περαστικά!!!!

Η Δημοτική Βιβλιοθήκη Καστοριάς 

ως Κέντρο του Κόσμου

                                           του Αλέξανδρου Κοσματόπουλου * 

[...] Ανασηκώνοντας τα μάτια από τις σελίδες της εφημερίδας η Δήμητρα στρέφει το βλέμμα στην άδεια βιβλιοθήκη. Παρότι ο άντρας της χάθηκε, αισθάνεται δεσμευμένη, σαν να βιώνει μια προέκταση πέρα από τον εαυτό της, προς έναν κόσμο απροσδιόριστο αλλά υπαρκτό. Για χρόνια δεν γνώριζε το νόημα της μετάνοιας, αλλά τώρα έμενε άλαλη μπροστά στην ασημαντότητα της ύπαρξής της. Η ψυχή της που περιπλανιόταν σε κρυμμένες και σκοτεινές αλέες, ήθελε έναν δρόμο αυθεντικό και εξαγνισμένο, όχι από πίστη στη ζωή, αλλά γιατί έπρεπε να καταλάβει, να δικαιολογήσει, και να δεχτεί το θάνατο. Ποια σκέψη θα μπορούσε να φτάσει στην διατύπωση «αγαπάτε αλλήλους», αν η αγάπη δεν παραμείνει αγάπη ως το τέλος, χωρίς εξαιρέσεις; Κι έτσι ολόκληρη η ζωή, που δεν είναι παρά φρίκη και άχθος, φωτίζεται. Δεν ήταν ένα αυθεντικό μέλλον που επεδίωκε, όσο ένα αυθεντικό παρόν. Δεν επιθυμούσε το δέος που προέρχεται από την ιερότητα, από τον φόβο, από την τρομερή παρουσία, αλλά το δέος μπροστά στην άφατη αγάπη. 

Μερικές φορές την επισκεπτόταν ο Θεόδωρος Ταμπάκης. ΄Εχουν κουβεντιάσει για την βιβλιοθήκη και την ησυχία της, ότι μπορούσε να μένει εκεί για ώρες, χωρίς να την ενοχλεί η παρουσία κανενός. Τούτο όμως δεν σήμαινε πως ένιωθε μόνη. Δεν ήταν μόνο η υποβολή από την παρουσία των βιβλίων στα ράφια˙ ανοίγοντάς τα ο χώρος γέμιζε από μύριες ανάσες, καθώς μέσα από τις γραμμές των βιβλίων ξεπηδούσαν οι αναπνοές εκείνων που τα έγραψαν και την έπαιρναν μαζί τους διασχίζοντας τους ωκεανούς της γραφής, για να επιστρέψει πάλι εκεί απ’ όπου ξεκίνησε με κατάγραφα τα δώματα της ψυχής της. Σε κάθε βιβλίο συμποσούνταν η πνοή του ανθρώπου, κάθε βιβλίο ήταν και ένας άνθρωπος ξεχωριστός, διατηρώντας μια σωματικότητα που υπερέβαινε το συγκεκριμένο σχήμα του. Παράξενες συγκινήσεις την κατέκλυζαν τότε, καθώς οι υποτυπώδεις κατάλογοι των βιβλίων που υπήρχαν την ανάγκαζαν να ψάχνει στα ράφια, ανακαλύπτοντας βιβλία που ούτε υποψιαζόταν την ύπαρξή τους, και η ανακάλυψη αυτή πολλές φορές λάβαινε τον χαρακτήρα αποκάλυψης.

Μήπως η φτωχική και απόμερη Δημοτική βιβλιοθήκη της Καστοριάς, στο ισόγειο του παλιού διώροφου κτιρίου του Δημαρχείου, συνδεόταν με αόρατες ανεμόσκαλες και κλίμακες στριφογυριστές, σαν μια τετράπλευρη απόφυση που παραστράτησε, με τα κανονικά εξάγωνα της ατελεύτητης Βιβλιοθήκης που είναι το σύμπαν*, όπως οι σκοτεινές γαλαρίες της σπηλιάς του Δράκου, πριν την Μαυριώτισσα, συνδέονταν με τον κάτω κόσμο; ΄Η μήπως ήταν το ίδιο το κέντρο του σύμπαντος, που για να το γνωρίσεις πρέπει να καταδυθείς στα έγκατα της υπάρξεως, με τρόπο ανάλογο της περιγραφής του Ιουλίου Βερν στο «Ταξίδι στο κέντρο της γης»;

Στη Θεσσαλονίκη συχνά την έπαιρνε η μητέρα της να επισκεφτούν μια θεία στο συνοικισμό Ευαγγελιστρίας, πίσω απ’ το νεκροταφείο. Η διαδρομή με το λεωφορείο της φαινόταν ταξίδι. Δεν είχε γεμίσει ο τόπος σπίτια που φέρανε τον συνοικισμό κοντά στο κέντρο της Θεσσαλονίκης.  Θεωρούσε το νεκροταφείο Ευαγγελιστρίας, με το γκρίζο χώμα, τη μεγάλη καγκελωτή πόρτα, τους κτιστούς τάφους με τα λουλούδια και τα κεριά, αναπόσπαστο τμήμα του τοπίου, που μετά το Προσφυγικό Νοσοκομείο, νυν Γεννηματά, αναδυόταν τα μάτια της. Τώρα το νεκροταφείο είχε κλείσει, δεν έθαβαν άλλους νεκρούς. ΄Ελεγαν πως το χώμα είχε κορεσθεί και δεν σήκωνε άλλο. Ωστόσο, στο νεκροταφείο Ευαγγελιστρίας οι νεκροί έλιωναν, ενώ στο νέο νεκροταφείο η «Ανάστασις του Κυρίου» στη Θέρμη, το κόκκινο χώμα είχε αποδειχτεί ακατάλληλο και πολλοί έβγαιναν άλιωτοι. Απορούσε όταν κάποιοι επέμεναν να φύγουν τα μνήματα απ’ την Ευαγγελίστρια, και στη θέση τους να γίνει πάρκο. Θεωρούσε το πάρκο πολύ φτωχό αντιστάθμισμα του παρελθόντος χρόνου που ήταν θαμμένος  εκεί. ΄Αλλοι υποστήριζαν αναχρονιστική την παραμονή του νεκροταφείου μέσα στην πόλη, εστία μολύνσεως, ενάντια στην πρόοδο και την αξιοποίηση της περιοχής [...]

*Αλεξ. Κοσματόπουλος Τα δυό φορέματα.Τρίτη αναθεωρημένη έκδοση, εκδόσεις Μυγδονία, 2008.

**Βλ. Jorge Luis Borges, Η Βιβλιοθήκη της Βαβέλ, («Περί Βιβλιοθηκών», εκδ. ΑΓΡΑ 1993). 

 
Η Άκρα Ταπείνωση. Από αμφιπρόσωπη εικόνα , τελευταίο τέταρτο του 12ου αιώνα, αυγοτέμπερα σε ξύλο, αγνώστου δημιουργού,  Βυζαντινό μουσείο Καστοριάς.