«Αήττητοι καιροί ήρξαντο ανίστασθαι»

ΜΙΑ ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗ 

[AΠΟ ΤΟ ΨΗΦΙΟΠΟΙΗΜΕΝΟ ΑΡΧΕΙΟ ΙΩΝΑ ΔΡΑΓΟΥΜΗ/ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ-ΓΕΝΝΑΔΕΙΟΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ]

Ο Νίκος Καζαντζάκης, είχε ονομάσει τον Ίωνα «αστραπή στην άκρα του γκρεμού μας». Αρκετά χρόνια μετά τον θάνατο του Δραγούμη καθώς αναφέρονταν σ’ αυτόν, έβρισκε πως υπήρξε ένας […] εξαίσιος, όλο αντικρουόμενες δυνάμες και υψηλές ανησυχίες ανθρώπινος τύπος […] ένας άνθρωπος που οι έλληνες έπρεπε να θαυμάζουν αν ήθελαν να δημιουργήσουν έναν αληθινά νεοελληνικό πολιτισμό […] ενώ επίσης εμφατικά έγραψε: [ο Δραγούμης υπήρξε] ένας από  τους δυο ανθρώπους που περισσότερο τίμησα και αγάπησα στη ζωή μου (ο άλλος ήταν ο Πέτρος Βλαστός). 

Στο «Συμπόσιό» του ο Καζαντζάκης πλέκει το εγκώμιο του Κοσμά (δηλαδή του Ίωνα Δραγούμη):

 […] Πολλές βολές, βγαίνοντας άυπνος στο σκοτάδι, αγνάντευα κατά τη θάλασσα κ’ έκραζα δυνατά τ’ όνομά σου. Ήξερα πως και συ αγρυπνούσες και φώναζες κ’ έβλεπα το λύχνο σου να φέγγει μέσα στη νύχτα της Ελλάδας σαν άστρο.

Όλοι έσκυβαν φιλόδουλοι, ανάπνεαν το μολεμένο αέρα του κοπαδιού, ζεμένοι στο μάγγανο μιας ταπεινόχαρης ζωής. Εσύ μόνο δε βολευόσουν εύκολα. Οι συμβιβασμοί δεν ταίριαζαν στην αψηλή σου φύση κ’ είπες μια μέρα, περιφρονώντας το χαμογέλιο των φρόνιμων: «Εγώ θα σώσω την Ελλάδα!»[…]

[…] «Εγώ θα σώσω την Ελλάδα, στοχαζόζουν, θα πει «εγώ θα σώσω την ψυχή μου».

[…] Μια μέρα, θυμάσαι, μου ’γραψες, όταν λαβωμένος αγωνιούσες σ’ ένα ηπειρώτικο κατώι: «Είμαι ο τράγος της Παλαιάς Διαθήκης, που φορτωμένος στα διπλά νεφρά του τα κρίματα αλάκερου λαού, τραβάει κατά την έρημο να σκοτωθεί.» 

Τις μέρες αυτές «συναντήθηκα» και με την παρακάτω σύντομη επιστολή του Νίκου Καζαντζάκη, προς τον Ίωνα Δραγούμη, με ημερομηνία 10-7-1915. Ευχαρίστως την κοινοποιώ: 

Σίφνος, Μοναστήρι Παναγιάς του Βουνού

Αγαπητέ μου κ. Δραγούμη, μια λέξη από τη Σίφνο για να Σας πω τι έντονα Σας θυμούμαι^. πόσο η ύπαρξή Σας γιομίζει πλήθος επιθυμίες μου. Εδώ που μου ζώνει τα νεφρά η θάλασσα^. που χαίρομαι την ψυχή μου^.  την αναπνέω όλη σα να στέκομαι σε κορφή βουνού, νιώθω την «φυγήν μόνον προς μόνον» που λέει τελειώνοντας το έργο του ο Πλωτίνος. Πέρυσι πηγαίνοντας από Μοναστήρι σε μοναστήρι στο Άγιον Όρος βρήκα σ’ ένα χειρόγραφο τις λέξεις: «Αήττητοι καιροί ήρξαντο ανίστασθαι»* και ευτύς σας θυμήθηκα και είπα: Αχ! τι ελαφρά που είναι η ανώτατη ευθύνη! πόσο εύκολα μπορείτε Σεις κ’ ένα δυό άλλοι να τη σηκώσετε αλάκαιρη. Ο Άνθρωπος γεννήθηκε για να σπα τα σύνορα^.  να δίνει σχήμα στη «montana cera»**. Και πρέπει να το λέμε ο ένας στον άλλο γιατί έτσι σα να δίνομε το λόγο μας –σαν τίμιοι άνθρωποι δε θα το παραβούμε. Από την Παναγιά του Βουνού, αλήθεια, Σας θυμούμαι σα να Σας αγγίζω^. ζω μαζί με Σας με ό,τι καλήτερο γνώρισα ή έζησα στη ζωή μου. «Εν τω υπερώω της ησυχίας καθεζόμενος» νοιώθω ως την άκρα των νυχιών μου να φεγγοβολά ο Θεός^.  δεν είμαι καθόλου χωρισμένος απ’ όσους αγαπώ, νοιώθω μόνο την ανάγκη να τους το μηνήσω.

Ν. Καζαντζάκης

10-7-15

*Αήττητοι καιροί άρχισαν ν' ανασταίνονται

** βουνό από κερί

ΣΗΜ. Το προσωπικό αρχείο του Ίωνος Δραγούμη σώζεται και διατηρείται στην Γεννάδιο Βιβλιοθήκη (Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών Αθηνών. Ψηφιοποιημένα τμήματα  του Αρχείου, βρίσκονται ΕΔΩ.   Στη διεύθυνση [ΚΛΙΚ ΕΔΩ] βρίσκονται τα περιεχόμενα του ΑΡΧΕΙΟΥ ΙΩΝΑ ΔΡΑΓΟΥΜΗ, ενώ ψηφιοποιημένη ολόκληρη σχεδόν η αλληλογραφία του βρίσκεται ΕΔΩ.