Ὁ κύριος Νίκος, καθηγητής φιλόλογος, ὑπηρετῶν στό μοναδικό γυμνάσιο τοῦ νησιοῦ κατηφορίζει πρός τό λιμάνι πρωί πρωί μέ τή δροσούλα. Τό λιμάνι εἶναι τό χάρμα τῶν ὀφθαλμῶν του ἀλλά συγχρόνως καί ἡ μόνιμη ταραχή τῆς ψυχῆς του, ἐπειδή ἀδυνατεῖ νά μετουσιώσει σέ ἄψογους στίχους τήν ὀμορφιά του. Κι ὄχι μόνο τό πρωί ἀλλά καί κατά τίς ὧρες τοῦ δειλινοῦ, εἴτε φυσάει εἴτε ἐπικρατεῖ ἄπνοια, εὑρίσκεται σέ ἄσχημη ψυχική διάθεση, καί ἐλάχιστη παρηγοριά τοῦ δίνει ἡ σκέψη πώς καί ὁ Ἴων Δραγούμης χαλιόταν ἀπό παρόμοιο αἴσθημα ἀνημπόριας [...].
Ν.Δ. Τριανταφυλλόπουλος, Ὁ καπετάν Καλεπουπᾶς από τα «Τρία θαλασσινά εἰδύλλια»
Τα ερωτευμένα ντίνγκος – άγρια σκυλιά της ερήμου –
στιγμή
δεν ησυχάζουν πάνω – κάτω στο ενδιαίτημά τους, ενώ όλα τα ζώα
εξουθενωμένα κοιμούνται το καταμεσήμερο, αυτά, σαν τον Ίωνα
Δραγούμη στο Δεδέαγατς, ροκανίζουν το τοτέμ, το γλείφουν, το
σέρνουν παραπέρα, κλαίνε με λύσσα, το περιφρονούν και πάλι
τρίβουν τη μούρη τους πάνω του, συστηματοποιούν τη λατρεία,
τρώνε το σάλιο τους, δε νοιάζονται για τους τουρίστες.
Μιχάλης Γιαβάσογλου (Μιχάλης Σιγανίδης), Ντίνγκος
Μιας και παραθέτετε Ν. Δ. Τριανταφυλλόπουλο, δεν μπορώ παρά να θυμηθώ τι έγραφε ο Φίλιππος Δραγούμης για τον Παπαδιαμάντη στο δικό του Ημερολόγιο (1919-1920, καταγραφή του Σαββάτου, 29 Φεβρουαρίου 1920, σελ. 99):
ΑπάντησηΔιαγραφή«Διάβασα αρκετά τελευταία: όλα του Παπαδιαμάντη τα διηγήματα. Τον Παπαδιαμάντη τον αγνοούσα σχεδόν έως τώρα με την γλωσσική προκατάληψή μου, μα βέβαια είναι ο σφιχτότερος και αληθινότερος διηγηματογράφος μας. Χωρίς παραφουσκώματα, αλλά και με πραγματική συγκρατημένη συγκίνηση, αντλεί και πίνει από όλες τις κρυμμένες και καταφρονεμένες πηγές του πολιτισμού που μπορούμε ν’ αναπτύξωμε. Έχει αληθινή αγάπη της φύσης και όλων των όντων της και την παρατηρεί μ’ οξύτατο μάτι. Η γλώσσα του αντιπροσωπεύει ό, τι ζωντανότερο μπορεί να παραγάγη η λογία παράδοση. Η γνώση του της δημοτικής είναι τέλεια. Είναι ο πιο γεμάτος λογοτεχνικός μας αντιπρόσωπος του τέλους του 19ου αιώνα και της αρχής του 20ου».
Άραγε, να είχε σχηματίσει την ίδια γνώμη και ο Ίων για τον Παπαδιαμάντη, έστω περνώντας αρχικά από ανάλογες προκαταλήψεις; Πρωτοστάτης στους γλωσσικούς αγώνες υπέρ της δημοτικής, ποτέ, όμως, δεν είχε την τύφλωση να ανήκει μονόμπατα στο «μαντρί του Ψυχάρη». Να είχαν, άραγε, συζητήσει όσα γράφει εδώ ο Φίλιππος; Ποιος ξέρει τι δρόμους θα είχε τραβήξει το πνεύμα και η πένα του Ίδα αν δεν τον είχαν βρει οι σφαίρες ακριβώς πέντε μήνες μετά από αυτή την ημερολογιακή καταγραφή του αδερφού του…