Η αναρρίχηση του Γύπαρη με τη μέθοδο της διαβολής ...

...και τραγικές συμπτώσεις

Κατά τον Α΄ Βαλκανικό Πόλεμο,  τις τελευταίες ημέρες του Οκτωβρίου του 1912, ο τότε Γεν. Διοικητής  των εθελοντικών («προσκοπικών»)  Σωμάτων Λοχαγός  Γ. Κατεχάκης (ο «Καπετάν Ρούβας» του Μακεδονικού Αγώνα), προβαίνοντας μέσω Βογατσικού προς απελευθέρωση της Σιάτιστας, αναθέτει σε ομάδες οπλαρχηγών  -παλαιών Μακεδονομάχων- να υπερασπιστούν με  τα ολιγομελή Σώματά τους, την κωμόπολη του Βογατσικού, όπως και το πλησίον Κωσταράζι, και να παρεμποδίσουν την διέλευση της δύναμης του Μπεκήρ Φικρί Αγά της Ανασέλιτσας που κατευθυνόταν από Καστοριά προς Σιάτιστα. 

Οι ατυχείς μάλλον χειρισμοί των οπλαρχηγών είχαν ολέθρια αποτελέσματα, καθώς απώλεσαν τις θέσεις τους, υποχώρησαν και δεν κατάφεραν να εμποδίσουν την διέλευση του τουρκικού στρατού από το γεφύρι της Σμίξης. Οι κάτοικοι έντρομοι εγκαταλείπουν τα χωριά τους και φεύγουν προς τα γύρω βουνά αφήνοντας πίσω τους λιγοστούς ανήμπορους και γέροντες. Βογατσικό και Κωσταράζι στις 2 Νοεμβρίου παραδίδονται στις φλόγες και καταστρέφονται σχεδόν ολοσχερώς. Οι Τούρκοι κατασφάζουν χωρίς έλεος δέκα κατοίκους του Βογατσικού. (Οι οπλαρχηγοί απλώς παρακολουθούν, ανήμποροι να αντιδράσουν, τα τεκταινόμενα με τα κυάλια...).

    

Ένας από τους οπλαρχηγούς, που έλαβαν μέρος επιχειρήσεις για την υπεράσπιση του Κωσταραζίου και του Βογατσικού (γενέτειρας των Δραγούμηδων) ήταν και ο γνωστός και μη εξαιρετέος… Παύλος Ιωσήφ Γύπαρης ο οποίος οκτώ χρόνια αργότερα (31 Ιουλίου 1920) επρόκειτο να εμπλακεί στην φρικτή δολοφονία του Ίωνος Δραγούμη. Ο καπετάν Γύπαρης ο οποίος, κατά τη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα είχε πολλές φορές καταφύγει και καταλύσει με τους άνδρες του στο Βογατσικό, μάλλον τα  θαλάσσωσε...

Γεώργιος Κατεχάκης (1881-1939)

Ωστόσο, συντάσσει μερικούς μήνες αργότερα (1 Μαρτίου 1913) «έκθεση» 13 σελίδων την οποία στέλνει στον Ελευθέριο Βενιζέλο*, φροντίζοντας να «επισημάνει» (δηλ. να «ΚΑΡΦΩΣΕΙ»!) στον Πρωθυπουργό τις… αστοχίες και την ευθύνη του εκ Κρήτης επίσης ορμωμένου  Γενικού Αρχηγού Κατεχάκη (απόφοιτου της Σχολής Ευελπίδων, Λοχαγού του Ελληνικού Στρατού, υποστηρικτή και συνεργάτη του Βενιζέλου, που προχώρησε αργότερα σε ύπατα αξιώματα της στρατιωτικής ιεραρχίας…) ως προς τα συμβάντα. Σημειωτέον ότι την 1^η Μαρτίου, που συντάσσεται η έκθεση αυτή, ο Βασιλιάς Γεώργιος ο Α΄ δεν έχει ακόμα δολοφονηθεί και, επομένως, ο  Διάδοχος Κωνσταντίνος  είναι ακόμα Αρχιστράτηγος και άρα ο ανώτατος «φυσικός» προϊστάμενος του Γύπαρη. 

Και όμως, αυτός υποβάλλει την έκθεσή του στον… επικεφαλής της Πολιτικής ηγεσίας. Στο έγγραφο αυτό «θάβει» κυριολεκτικά τον Κατεχάκη και προσπαθεί να παρουσιάσει εναγωνίως τον εαυτό του ως πρωταγωνιστή των γεγονότων εξαίροντας διάφορα (ασήμαντα μάλλον) προσωπικά ανδραγαθήματα και υποτιθέμενες «πρωτοβουλίες» στις μάχες που είχαν διεξαχθεί:

 

[…] Ἀρχηγός εἶχεν ἀπέλθει εἰς Σιάτισταν διά λόγους ὑπηρεσιακούς ὡς μᾶς εἶπεν. […] Ἐνταῦθα δέον να σημειωθεῖ ὅτι ἡ ἀπρονοησία τοῦ Γεν. Ἀρχηγοῦ ὅπως μεριμνήσει ἐγκαίρως νά ἐφοδιασθοῦν τά σώματα δι’ ἀρκετών φυσιγγίων […] ἐξηνάγκασε τούς πλείστους τῶν Ἀρχηγῶν νά ἀποσυρθῶσι μέ τήν δικαιολογίαν ὅτι δέν εἶχον φυσίγγια. Ἡ ἀπρονοησία δέ αὔτη καταμερίζει ἀμερίστως τήν εύθύνην εἰς τόν Γεν. Ἀρχηγόν διά τήν καταστροφήν τόσων ἑλληνικῶν χωρίων. Και παρακάτω: […] τά ἐθελοντικά σώματα ἀνεπαύθησαν ἐπί τινας ἠμέρας ἀπό τάς ταλαιπωρίας ἅς ἐπί τόσον καιρόν ὑπέστησαν ἀναμένοντα διαταγάς τοῦ Γεν. Ἀρχηγοῦ. Κατά τό διάστημα τοῦτο οἱ κάτοικοι τῶν διαφόρων χωρίων εἰς τά ὁποία ἡ δρᾶσις του ὑπ’ ἐμέ σώματος ὑπῆρξεν εὐεργετική δι’ αὐτά ἰδίως δέ οἱ τοῦ Κωσταράτσι, Μπογατσικοῦ, Σελίτσης καί Κοντσικοῦ ἔσπευσαν νά μοι ἐκδηλώσουν διά τῶν οἰκείων ἐπιτροπῶν τῆς κοινότητός των με ἐπιστολάς θερμοτάτας τήν εὐγνωμοσύνην των διά τήν προστασίαν ἥν παρέσχον εἰς τά χωρία των διά τοῦ ὅπλου καί μέριμναν ἥν ἐπέδειξα διά τούς φυγόντας ἐκ τῶν χωρίων των […].

Σε κάποιο σημείο, της πολυσέλιδης έκθεσής του, ο Γύπαρης αναφέρει ότι «διέσωσε»περί τα… 10.000 γυναικόπαιδα (αλλού ο αριθμός αυτός ανεβαίνει στις 20.000!) των χωριών της περιοχής, έστω και αν ο αριθμός των κατοίκων σε Βογατσικό και Κωσταράζι μαζί εκείνη την εποχή, δεν ξεπερνούσε τους 3.000 κατοίκους... Οι κάτοικοι εκκένωσαν άρον άρον, αυτοβούλως από φόβο, τα χωριά τους προτού καταφθάσουν οι Τούρκοι και χωρίς να περιμένουν να λάβουν κάποια εντολή ή καθοδήγηση από κανέναν.

Τέτοιος ο δια βίου σωματοφύλακας του «Εθνάρχη» Γύπαρης, ο οποίος, μετά τον θάνατο του Βενιζέλου, έγραφε: 

 

«Εις τον μεσαίωνα» —εσυνήθιζε να λέγη ο Βενιζέλος— ο Γύπαρης θα εγίνετο Αρχηγός Δυναστείας!»

Δεν θεωρώ βέβαια πως έγινε ποτέ αρχηγός Δυναστείας  ο Παυλής Γύπαρης. Έγινε όμως σκαιός και βάναυσος δυνάστης με τους 8.000 «Γυπαραίους» των Ταγμάτων Ασφαλείας που αυτός διοικούσε, τον δε Μεσαίωνα -στην δημόσια ζωή του τόπου- τον επέβαλλε οπωσδήποτε...

*Μουσείο Μπενάκη-Αρχείο Ελευθερίου Βενιζέλου, Φακ. 152-55, Έκθεση του Παύλου Γύπαρη αρχηγού στρατιωτικού σώματος κατά τον Α΄Βαλκανικό Πόλεμο προς τον Ελ. Βενιζέλο, στην οποία περιγράφει τις κινήσεις του και τις πράξεις του κατά τη διάρκεια της παρουσίας του στο μέτωπο.