Restless …maps syndrome (Οι «νευρικοί» χάρτες)

 

 

Διάβαζα χτες στα Νέα, στο άρθρο του καθηγητή Γιώργου Στυλ. Πρεβελάκη Η ελληνοτουρκική  «Μάχη των χαρτών»: 

     Το χαρτογραφικό πεδίο το οποίο ανοίχτηκε πρσφάτως [αναφέρεται στα καθ’ ημάς με τον χάρτη της Mavi Vatan  της Τουρκιγίας (Turkiye) και τα επακόλουθα] δεν συνιστά επομένως, καινοτομία. Απλώς, κατά τη μακρά περίοδο της εδαφικής σταθερότητας μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο, το χαρτογραφικό ιδεολογικό και προπαγανδιστικό εργαλείο δεν είχε εφαρμογή. Καθώς, όμως, έχουμε μεταβεί σε εποχή εδαφικής αστάθειας, το χαρτογραφικό παρελθόν αναβιώνει.

     […] Στη σημερινή συγκυρία πρέπει να αποτραπούν οι επιθετικές κινήσεις και να αποκαλυφθούν οι ανομολόγητοι στόχοι της Τουρκίας. Επομένως ορθώς η ελληνική πλευρά προέβαλε τον τουρκικό χάρτη στα διεθνή  fora. Εν τούτοις, πρέπει να αναλυθεί η επίδραση του χάρτη αυτού μακροπρόθεσμα και, κυρίως, σε σχέση με τη διεθνή κοινή γνώμη, η οποία δεν διαθέτει ούτε σε βάθος ενημέρωση, ούτε τον χρόνο να εισδύσει στο νόημα της χαρτογραφίας αυτής. Η επιφανειακή και επί τροχάδην ανάγνωση του χάρτη στα δημοσιογραφικά έντυπα και στα social media μπορεί να προκαλέσει την εντύπωση ότι η Τουρκία αγωνίζεται να ανατρέψει μιαν «ιστορική αδικία».

     Κι ευθύς ήρθε στο νου μου το διάσημο πια, και σχετικώς ευκολοδιάγνωστο, νευρολογικό σύνδρομο RLS (restless legs syndrome/στα ελληνικά σύνδρομο ανήσυχων άκρων ή ποδιών). Ήταν και αφορμή για να κάνω μια νύξη σχετική με τους χάρτες, που διαρκώς βγάζει από το καπέλο του ταχυδακτυλουργού ο δαιμόνιος γείτων, και οι οποίοι δείχνουν όλο και πιο …«νευρικοί»!  

Στον όρο με «εισήγαγε» πριν λίγο καιρό ο καθηγητής Ευάγγελος Λιβιεράτος με το βιβλίο του «Γεωχωρικά Διακυβεύματα (1821 και μετά) — Μια απόκλιση», εκδόσεις Ζήτη, που εκδόθηκε πρόσφατα (η δική του συμβολή στη επετηρίδα των 200 χρόνων από την επανάσταση του ’21). Αυτός μιλά για «ανήσυχους» χάρτες (ακόμα πιο κοντά στο νευρολογικό σύνδρομο). Από τον πολύ φροντισμένο και σχετικά ευσύνοπτο τόμο των 156 σελίδων με τα ωραιότατα ελληνικά, την καθαρή σκέψη, και την κατασταλαγμένη γνώση ενός καθόλα επαΐοντος, ξεχωρίζω από το υποκεφάλαιο Τεχνολογία μεταξύ «λέγειν» και «νομοθετείν» και «πράττειν» και «εφαρμόζειν» και μεταφέρω εδώ:

Η εξ ανατολών προερχόμενη —λίγο πριν την επέτειο των 200 χρόνων από το 1821— επίμονη, κραυγαλέα και υπέρμετρης συχνότητας χρήση χαρτών και χαρτογραφημάτων στην άσκηση οργανωμένης εξωτερικής πολιτικής και απειλητικής γεωπολιτικής πίεσης στη γεωγραφική γειτονιά μας είναι ένα μάλλον στοιχειώδες παράδειγμα του ιδιαίτερου σημαντικού ρόλου τους. Όταν μάλιστα η χρήση του εντάσσεται στον εφαρμοστικό μηχανισμό της μεθόδου τη οπτικής ρητορικής (visual rhetoric) τότε ο ρόλος τους φαίνεται και αποτελεσματικός· διαδίδει και εμπεδώνει γεωπολιτικούς σχεδιασμούς και επεκτατικές φιλοδοξίες σε αναμονή. Η μέθοδος της οπτικής ρητορικής στοχεύει ανάμεσα σε άλλα στη μάγευση της γεωπολιτικής, εργαλειοποιώντας χάρτες και χαρτογραφήματα για την προβολή ισχύος και για λόγους μαζικής επιρροής. Γίνεται και επικίνδυνη ως εκφοβισμός, όταν ο κύριος αποδέκτης της μεθόδου και των εφαρμογών της είναι αδύναμος στην πρόσληψη των θεμάτων του γεωχωρικού διακυβεύματος και γεωγραφικά ανεκπαίδευτος· με ανεπαρκή εξοικείωση έλλειψη χρηστικής εμπειρίας και προσλαμβανουσών από τη γεωχωρική γλώσσα τους χάρτες και τα χαρτογραφήματα, εν γένει. Μερικά ερωτήματα που προκύπτουν  αυθόρμητα είναι: Κατά πόσο εξοικειωμένοι με τους χάρτες είναι οι Έλληνες και το ελληνικό κράτος — εκτός του στρατιωτικού τομέα; Δηλαδή με την απεικόνιση του γεωγραφικού χώρου σε διάφορες σμικρύνσεις; Τι συνέβη στη χώρα στον τομέα των γεωχωρικών διακυβευμάτων τα 200 χρόνια από το 1821; Απετέλεσαν οι μηχανισμοί τεκμηρίωσης και τακτοποίησής του προτεραιότητα των Ελλήνων για τη συγκρότηση του κράτους τους, όπως προήλθε από την Επανάσταση του 1821; Τι έγινε με τις εθνικές γαίες, τα σύνορα της επικράτειας και τα «όρια» του έθνους, τυπικά παραδείγματα γεωχωρικών διακυβευμάτων, πραγματικού και οραματικού περιεχομένου;

Τα ερωτήματα βρίσκουν απαντήσεις στο πολύ καλογραμμένο, αξιόλογο και καθ' όλα πολύτιμο αυτό βιβλίο. Το τι έγινε με το «Εθνικό Κτηματολόγιο» εν Ελλάδι (και πότε αυτό «ξύπνησε»…) είναι μια μονάχα παράμετρος της εθνικής μας ανεμελιάς (=αμέλειας).

 

Υστερόγραφον ...ασεβές. Πάντως, θυμούμαι , κατά την περίοδο της δικτατορίας των «εθνικοφρόνων» αξιωματικών (τρομάρα τους!), ένα μικρό Τσέσνα της γεωγραφικής υπηρεσίας του στρατού που αντί να κάνει «τη δουλειά του», έριχνε πακέτα προκηρύξεις με φωτογραφίες πάνω τους φρικιαστικές από εγκλήματα «των κομμουνιστοσυμμοριτών»…  Ελλείψει τυπικού χαρτιού υγείας (λέμε για φτώχεια τώρα!)  ο …τυπωμένος χάρτης, που άσπλαχνα πετούσε από τον ουρανό το αεροπλάνο, πήγαινε κατευθείαν στο ειδικό καρφί της υπαίθριας «τουαλέτας» (ας την πούμε έτσι) του σπιτιού, για την πιο εξειδικευμένη της εκεί χρήση…