Μεταφραστικές εκδοχές της «Μάνης»

 

Η μια και η άλλη «Μάνη» του Π. Λ. Φέρμορ

 

 

                    Στην προθήκη του βιβλιοπωλείου Equinox  της Καρδαμύλλης

 

Τη «Μάνη» του Φέρμορ, πρέσβειρα σοβαρότατη που συνέστησε στους δυτικούς αυτή τη μυστήρια εσχατιά της Ελλάδας, στην ελληνική της εκδοχή (έκδοση-μεταφραστική απόδοση), την είχαμε υπόψη μας επί μισό αιώνα, και χωρίς να «ξυνιζόμαστε», μέχρι πριν τέσσερα χρόνια από τις εκδόσεις Κέδρος στην μετάφραση του μακαρίτη Τζαννή Τζαννετάκη. Έχω αντίτυπο έκδοσης που στον κολοφώνα της γράφει Νοέμβριος 1993. Μπορεί να υπήρξαν και άλλες μεταγενέστερες επανεκδόσεις. Άλλες μεταφράσεις έργων του Φέρμορ έχουν γίνει  στα ελληνικά από την Λίνα Κάσδαγλη, την Μαίρη Βοσταντζή, την Μυρσίνη Γκανά και τον Νικόλαο Κούτρα ενώ τη βιογραφία του συγγραφέα, που έχει γράψει η Άρτεμις Κούπερ, έχει μεταφράσει ο Ηλίας Μαγκλίνης. 

Το 2019 το βιβλίο ξανακυκλοφόρησε με σοβαρές αλλαγές και σε καινούρια μετάφραση του πολύ καλού συγγραφέα και μεταφραστή Μιχάλη Μακρόπουλου από τις εκδόσεις «Μεταίχμιο». Ο Μακρόπουλος έχει στο ενεργητικό του πλείονες των …εκατό μεταφράσεων σε έργα  αγγλόφωνων συγγραφέων ανάμεσα στους οποίους δεσπόζει ο σπουδαίος Στέφεν Κινγκ ενώ ούτε ο Φέρμορ μένει παραπονεμένος, αφού ο Μακρόπουλος έχει καταπιαστεί με άλλα δυο του έργα (το «Ρούμελη» /χωρίς τον δευτερότιτλο Οδοιπορικό στη Βόρεια Ελλάδα- και το «Καιρός του σιγάν»).

Ξεκινώ με το πρώτο που θέλω να πω: Η μετάφραση του Μακρόπουλου μου άρεσε. Το συγγραφικό του ταλέντο βοήθησε το κείμενο και το έκανε ιδιαίτερα απολαυστικό και το δυνάμωσε. Η έκδοση εξάλλου έγινε δεκτή με ενθουσιασμό από την βιβλιοκριτική.

Όμως με  ενόχλησαν:

—H εξαφάνιση των εμβληματικών έργων του ζωγράφου John Craxton, επιστήθιου φίλου του Φέρμορ και λάτρη της Ελλάδας, από τη ράχη στο εξώφυλλο και το εσωτερικό του βιβλίου (κόσμημα και εσώφυλλο). Οι ζωγραφιές του Κράξτον συνόδευαν σε όλες τις αγγλόφωνες  εκδόσεις τους τα βιβλία του Φέρμορ. (Αυτή η στάση τηρήθηκε και στην έκδοση της «Ρούμελης» από το Μεταίχμιο).

—Η εξαφάνιση όλων των φωτογραφιών της Joan Leigh Fermor, συζύγου του «Πάντυ» και διάσημης φωτογράφου, από τη Μάνη της δεκαετία του ΄50 και η διατήρηση μιας μονάχα στο εξώφυλλο. (Αυτή η στάση τηρήθηκε επίσης και στην έκδοση της «Ρούμελης» από το Μεταίχμιο).

—Η εξαφάνιση κάθε σημειώματος ή προλόγου του συγγραφέα, από την προγενέστερη ελληνική έκδοση καθώς και του προλόγου της πρώτης παγκοσμίως (της αγγλικής) έκδοσης  που εξηγούν τα πλείστα όσα στον αναγνώστη…

Κι ένα δυο ακόμα μου έκαμαν κακήν εντύπωση:

—Ο Μακρόπουλος σε ένα σύντομο μεταφραστικό σημείωμα, μας συστήνει την «ολωσδιόλου νέα μετάφραση» ενώ κατακευραυνώνει τον μακαρίτη τον Τζαννετάκη με τα εξής:

Η πρώτη μετάφραση βρίθει λαθών και παρανοήσεων- δεν είναι λίγες (απεναντίας είναι πάρα πολλές) οι προτάσεις που αν  τις καλοσκεφτεί ο αναγνώστης δεν βγάζουν νόημα, ή που το νόημά τους είναι το αντίθετο από το αναμενόμενο, κι απ’ ότι λέει προφανώς το πρωτότυπο.

Αν όμως είχαν δημοσιευτεί οι πρόλογοι  ή τα σημειώματα του Φέρμορ, ο αναγνώστης θα έβλεπε πως τον Τζαννή Τζαννετάκη (που μιλούσε επίσης —εκτός από αγγλικά— γαλλικά και γερμανικά) ο Φέρμορ τον ευχαριστεί για την απεριόριστη ευγένεια, υπομονή και καλοσύνη επιτρέποντάς μου, σ’ όλα τα στάδια τη προετοιμασίας του βιβλίου, να κάνω υποδείξεις και μικρές αλλαγές. Οι συγγραφείς δεν είναι πάντα τόσο προνομιούχοι- ή τόσο τυχεροί με τους μεταφραστές τους- κι όταν λείπει αυτή η διακριτική και ευαίσθητη συμπεριφορά του μεταφραστή, ο συγγραφέας βρίσκεται στο έλεός τους.

—Κι έχω επίσης να παρατηρήσω πως κατά την παράθεση ενός αυτοσχέδιου μοιρολογιού για ένα Εγγλέζο πιλότο (σκοτώθηκε όταν το αεροπλάνο του καταρρίφθηκε από τους Γερμανούς στο Λιμένι) που απαγγέλει μια νέα γυναίκα από την Αρεόπολη στον Φέρμορ που με τη σειρά του στο βιβλίο του (μετάφραση Τζαννετάκη) γράφει:

Ἦταν ἕνας παράξενος, ἀσύλληπτος ἦχος σὲ ἐλάσσονα τόνο, ἀπερίγραπτα θλιβερός καὶ ὡραῖος. Δὲν ξέρω τί ἦταν, ἡ μουσική γιὰ οἱ λέξεις, μὰ γρήγορα αἰσθάνθηκα, ἕνα κόμπο στὸ λαιμό, ἕνα κέντημα πίσω ἀπό τὰ μάτια καὶ κείνη τὴν ἀνατριχίλα στὸ κάτω μέρος τοῦ κεφαλιοῦ καὶ τὸ σβέρκο, ποὺ θὰ πρέπει νὰ ἐννοοῦν οἱ συγγραφεῖς ὅταν λένε πὼς ἀνασηκώθηκαν οἱ τρίχες τοῦ κεφαλιοῦ. […]

Για το μοιρολόγι αυτό ο Μακρόπουλος σημειώνει στο υποσέλιδο:

Σαν μοιρολόι, είναι μάλλον ήσσον.

Αυτό νομίζω ο Τζαννετάκης, παρά την ελεγχόμενη μεταφραστική του δεινότητα, δεν θα το ’γραφε ποτέ. Για λόγους απολύτως ευνόητους…