Μάρκος Φ. Δραγούμης: επί τα ίχνη Ίωνος (όμως αλλιώτικα…)

 

 

 

                       

 

Δεν είμαι θεματοφύλακας. Με έλκει σα μαγνήτης αυτό το πράγμα, και το κάνω γιατί μ’ αρέσει, όχι για να είμαι θεματοφύλακας. Βέβαια γίνομαι αλλά ξεκίνησα αυτή την περιπέτεια γιατί με μάγεψε.

Μ. Φ. Δραγούμης, συνέντευξη στην Πόλυ Κρημνιώτη, Κυριακάτικη Αυγή, 10 Απριλίου2004

 

Τέτοιον καιρό, το 1990, ήμασταν με την Ανθή «ταξίδι του μέλιτος» στη Γλώσσα της Σκοπέλου. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι κάποιον γύρευα να συναντήσω εκεί. Ή τουλάχιστον τα ίχνη του. Μια συμπαθέστατη γίδα έξω από το χαμηλό περβάζι στο παράθυρο κάθε πρωί μασούσε ήσυχα τα φύλλα της μουριάς και με κοίταζε κουδουνίζοντας το περιδέραιο του άσπρου της λαιμού. «Δεν θα το βρεις» σαν να μου έλεγε ειρωνικά... Είναι αλήθεια πως και δυο χρόνια πριν, από τη Σαμοθράκη αυτή τη φορά, κάτι όμορφα βότσαλα (σαν καμένα και με σκουριά μέσα στο λευκό) μονάχα μπόρεσα να αποκομίσω από τις ακρογιαλιές της και την ενθύμηση από το κολύμπι στο απίστευτα κρύο νερό πάνω στο Φεγγάρι. Η γνωριμία μου με τον Μάρκο Δραγούμη αργότερα μου γνώρισε και με σύστησε σε πολλά που ούτε τα υποπτευόμουν…

 

Όταν στα 1958 άρχισα να σπουδάζω Βυζαντινή μουσική με τον Σίμωνα Καρά, ο πατέρας μου μου έδειξε τρία τετράδια (δύο μικρά κι ένα μεγάλο) που του ανήκαν και περιείχαν ανάμεσα σε διάφορες σημειώσεις άσχετες με τη μουσική και αρκετές μελωδίες γραμμένες στη νεοβυζαντική παρασημαντική του Χρυσάνθου εκ Μαδυτών. Όταν τον ρώτησα πως τα απέκτησε μου εξήγησε ότι τα έφερε από τη Σαμοθράκη ο Ίων Δραγούμης στα 1906 και ότι ο συγγραφέας και αρχικός κάτοχός τους ήταν ο σοφός Σαμοθρακίτης γιατρός Νικόλαος Φαρδύς (1853-1901). Στη συνέχεια με παρακάλεσε να μεταγράψω το μουσικό τους μέρος από τη βυζαντινή στην ευρωπαϊκή παρασημαντική και με πρώτη ευκαιρία να το δημοσιεύσω. Λίγο αργότερα με πληροφόρησε ότι τα δυο μικρά χειρόγραφα τα χάρισε στο Μουσικό Λαογραφικό Αρχείο Μέλπως Μερλιέ (ΜΛΑ), το δε μεγάλο στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη κι ότι συνεννοήθηκε να τα βλέπω όποτε θέλω. Η εργασία μου πάνω στη μεταγραφή αυτών των μελωδιών ολοκληρώθηκε τον Ιούνιο του 1961. Αλλά δεν θέλησα να προχωρήσω αμέσως στη δημοσίευσή τους, γιατί σκέφθηκα ότι θα έπρεπε να ψάξω και για άλλα χειρόγραφα του Φαρδύ, αλλά και να μάθω περισσότερα τόσο γι’ αυτόν τον ίδιο όσο και για τη μουσική της Σαμοθράκης.

Μάρκος Φ. Δραγούμης, Ογδόντα πέντε δημοτικές μελωδίες από τα κατάλοιπα του Νικολάου Φαρδύ, Κέντρο Μικρασιατικών σπουδών, ΜΛΑ, Αθήνα 1991.

 

*****

 

Η σχέση της οικογένειας του Μάρκου Δραγούμη με τη Σκόπελο ξεκινά ακριβώς αυτά τα δύσκολα χρόνια, τους μήνες του 1919 που ο Ίων Δραγούμης έμεινε στο νησί εξόριστος αναπτύσσοντας φιλία με τον Παρίση Βαλσαμάκη. «Ο Ίωνας βρήκε εκεί ανθρώπους με τους οποίους μπορούσε να κάνει παρέα» παρατηρεί ο Μάρκος. Η φιλία αυτή διατηρείται ουσιαστικά ως σήμερα περνώντας από γενιά σε γενιά. […] Το πιάνο της Αγγελικής δεν ήταν το μόνο στη Χώρα· ένα δεύτερο υπήρχε στο σπίτι της οικογένειας Δουλίδου άλλης μιας οικογένειας με την οποία είχε σχετιστεί ό Ίων Δραγούμης στο διάστημα της παραμονής του στο νησί. Οι Βαλσαμάκηδες, όπως και οι Δουλίδηδες, αποτελούν έξοχα δείγματα μιας εύρωστης οικονομικής ελίτ, τα χνάρια της οποίας είναι διάχυτα παντού στη Χώρα της Σκοπέλου, στα παλιά αρχοντικά της, στη φινετσάτη κουζίνα της, στον πλούτο των εκκλησιών της. Σήμερα μάλιστα σχετικό υλικό από την καθημερινότητα αυτών των οικογενειών εκτίθεται στα δυο «λαογραφικά» μουσεία της χώρας. Αυτή η μορφωμένη ελίτ αποδεικνύεται πως είχε μεγάλο ενδιαφέρον για αυτό που αντιλαμβάνονταν σαν λαϊκό πολιτισμό, ανάλογο με το ενδιαφέρον της ευρύτερης οικογένειας Δραγούμη ή τους ζεύγους Μερλιέ για το ίδιο θέμα.

Κωστής Δρυγιανάκης, Κι άλλα εισαγωγικά, στο Κατακαημένε Σκόπελε… Τραγούδια από τη Σκόπελο- Επιτόπιες ηχογραφήσεις του Μάρκου Φ. Δραγούμη (1967) για λογαριασμό του Μουσικού Λαογραφικού Αρχείου Μέλπως Μερλιέ, Εκδοτική Δημητριάδος, 2016.