[Ένα άγνωστο κείμενο του Ίωνος Δραγούμη]
Hussain Sabr Al Jassim Intellectual disability
Ὁ ταπεινότερος τῶν ὑλισμῶν θά κυριαρχήσει
πάνω σέ κάθε πνευματικότητα,
σέ κάθε ψυχικό ἀνύψωμα.
Το παρακάτω κείμενο, γραμμένο από τον Ί. Δραγούμη κατά την περίοδο της εξορίας του στο Αιάκειο της Κορσικής, αποτελεί απόσπασμα μεγαλύτερου ίσως κειμένου, το οποίο προς το παρόν δεν προσπάθησα να εντοπίσω αν βρίσκεται ανάμεσα στα κατάλοιπά του που απόκεινται στην ΑΣΚΣΑ. Δημοσιεύτηκε σε μετάφραση του αδελφού του Φιλίππου στο περιοδικό Μορφές [τχ. 4 (28) Ιαν. 1949, σελ. 135-136] με τον τίτλο Πολιτισμός καί διανοούμενοι. (Περιττεύει μάλλον να σας υποδείξω ότι ο υποδυόμενος τον «ποιητή», που αναστατώνει τον συγγραφέα, είναι βέβαια ο Ίων Δραγούμης).
Π ο ι η τ ή ς. Ὁ ταπεινότερος τῶν ὑλισμῶν θά κυριαρχήσει πάνω σέ κάθε πνευματικότητα, σέ κάθε ψυχικό ἀνύψωμα.
Σ υ γ γ ρ α φ έ α ς. Βλέπετε τά πράγματα μέ ὑπερβολική ἀπαισιοδοξία. Ἄλλωστε γιατί θέλετε νά μήν ἐπικρατήσει ὁ ὑλισμός καί στήν Ἑλλάδα, ἀφοῦ συμβαδίζει, μ’ ὁλάκερο τό σύγχρονο πολιτισμό;
Π ο ι η τ ή ς. Δέν ξεύρω ἄν ὁ σύγχρονος πολιτισμός ἤ μᾶλλον οἱ διάφοροι πολιτισμοί τῆς ἐποχής μας, τείνουν πρός τόν ὑλισμό· ἄν εἶναι ἔτσι, δέν πρόκειται πιά γιά πολιτισμούς παρά γιά σαπίλες. Αὐτή ἡ ἔννοια τοῦ πολιτισμοῦ εἶναι σύμπλεγμα ἰδεῶν ὁλότελα πνευματικῶν· δέν θά μποροῦσε νά νοηθεῖ διαφορετικά. Δέν ὑπάρχει πολιτισμός χωρίς πνευματικότητα καί χωρίς ἠθικότητα. Ἄν οἱ πολιτισμοί οἱ σύγχρονοι τείνουν πρός τόν ὑλισμό, τοῦτο σημαίνει πώς ἀρχίζουν νά ἐκφυλίζονται, καί πώς οἱ κοινωνίες πού τούς εἶχαν πλάσει, ξεπέφτουν καί ἀποσυνθέτονται. Δέν ἀντιλαμβάνομαι πώς μπορεῖτε νά εὔχεσθε τήν κατάπτωση γιά τήν κοινωνία μας, ἐνῶ ἀκριβῶς εὑρίσκεται στήν ἀρχή τοῦ σχηματισμοῦ της. Θέλετε νά τήν κάμετε νά ἐκτραπῆ ἀπό τό δρόμο της;
Σ υ γ γ ρ α φ έ α ς. Δέν εὔχομαι ἄλλο, παρά θά ἤθελα οἱ Ἕλληνες νά δεχθοῦμε τόν Δυτικό πολιτισμό.
Π ο ι η τ ή ς. Μολονότι εὔχεσθε νά δεχθοῦμε τό δυτικό πολιτισμό —πρᾶγμα ἄλλωστε ἀδύνατο, ἐκτός ἄν πρόκειται γιά τίς ἐξωτερικές ἐπιφάνειες τοῦ πολιτισμοῦ αὐτοῦ— ἀνάγκη νά ὁμολογήσουμε πώς εὑρίσκεται σήμερα σέ στάδιο καταπτώσεως.
Σ υ γ γ ρ α φ έ α ς. Παραλoγίζεσθε μοῦ φαίνεται. Πῶς ἰσχυρίζεσθε ὅτι οἱ Γάλλοι , οἱ Γερμανοί, οἱ Ἄγγλοι εὑρίσκονται σέ κατάπτωση;
Π ο ι η τ ή ς. Δέν γνωρίζω ἄν ξεπέφτουν τά Ἔθνη αὐτά ἀλλά ὁ πολιτισμός τους ξεπέφτει ἀσφαλῶς. Ὅταν τά λόγια ἑνός λαοῦ, δέν ἀνταποκρίνονται πιά πρός τίς πράξεις του, κάτι σάπιο κρύβεται σ’ αὐτόν τόν λαόν.
………………………………………………………………………….
Π ο ι η τ ή ς. Ὦ! Σᾶς ξέρω εἶσθε μονάχα φανατικός καί θέλετε νά παίζετε τό πρόσωπο τοῦ «διανοουμένου».
Σ υ γ γ ρ α φ έ α ς. Καί μήπως δέν εἶμαι γώ «διανοούμενος»; Δέν ξέρετε λοιπόν πώς ἐσπούδασα στή Γερμανία καί ἐμελέτησα τήν κοινωνιολογία; Γύρισα κόσμο, παρακολούθησα θέατρα, ἐκθέσεις, πινακοθῆκες, ἐργαστήρια ζωγράφων καί γλυπτῶν…
Π ο ι η τ ή ς. Τά ξέρω ὅλα αὐτά. Μά οἱ μελέτες σας τῆς κοινωνιολογίας καί τό περιδιάβασμά σας στά ἐργαστήρια καί στίς πινακοθῆκες, δέν σᾶς ἔκαναν ἐξυπνότερο οὔτε περισσότερο διανοούμενο, ἄν ἡ λέξη «διανοούμενος» σημαίνει ἀληθινά κάτι.
Σ υ γ γ ρ α φ έ α ς. Τί λοιπόν; Δέν ξέρετε τί σημαίνει ἡ λέξη «διανοούμενος»;
Π ο ι η τ ή ς. Ὄχι. Δῶστε μου τόν σωστόν ὁρισμόν της.
Σ υ γ γ ρ α φ έ α ς. Ὁ διανοούμενος εἶναι intellectuel, δηλαδή διανοεῖται…
Π ο ι η τ ή ς. Ἐννοῶ, ἀλλά προχωρεῖστε…
Σ υ γ γ ρ α φ έ α ς. Διανοούμενος εἶναι ὅποιος ζεῖ μέ τή σκέψη, ὅποιος εἶναι διαβασμένος, ὅποιος γνωρίζει πολλά πράγματα σχετικά με την ἱστορία, τήν ἐπιστήμη, τίς τέχνες καί μέ τά γράμματα.
Π ο ι η τ ή ς. Νά συμπληρώσω… καί ὅποιος ὁμιλεῖ γιά ὅλα τά πράγματα.
Σ υ γ γ ρ α φ έ α ς. Ἀκριβῶς!
Π ο ι η τ ή ς. Χωρίς νά ἐμβαθύνει σέ τίποτα.
Σ υ γ γ ρ α φ έ α ς. Ἀπεναντίας, μέ ἁρμοδιότητα… μέ ἁρμοδιότητα, ἀρκετή τέλος πάντων.
Π ο ι η τ ή ς. Ἀρκετή γιά ποιόν;
Σ υ γ γ ρ α φ έ α ς. Ἀρκετή γιά τόν ἑαυτό του καί γιά τήν κοινωνία.
Π ο ι η τ ή ς. Ἄν εἶναι ἔτσι, δέν χρειάζεται ἀντίρρηση. Τότε τέτοιος εἶναι ὅποιος ὁμιλεῖ γιά ὅλα τά πράγματα μέ ἁρμοδιότητα, ἀλλά χωρίς τήν ἱκανότητα νά αἰσθάνεται τίποτε —«κύμβαλον ἀλαλάζον» ὅπως θάλεγε κι ὁ Ἀπόστολος Παῦλος.
Σ υ γ γ ρ α φ έ α ς. Μά ὄχι, μά ὄχι…
Π ο ι η τ ή ς. Διανοούμενος εἶναι ὁ ξερίζωτος, ὁ κοντόφθαλμος, πού νομίζει πώς μ’ ἕνα παίξιμο τοῦ χεριοῦ, μέ σειρές ἐπιχειρημάτων, συλλογισμῶν καί συζητήσεων, μπορεῖ νά λύση ὅλα τά ζητήματα τοῦ κόσμου. Κατ’ οὐσίαν εἶναι μονάχα παρορμητικός (impulsif) καί μπορεῖ νά γίνη διαδοχικά φανατικός ὑπερασπιστής κάθε παλαβωμάρας, κάθε ἰδέας πού γιά τήν ὥρα τοῦ φαίνεται νέα κι εὐχάριστη. Εἶναι ὄν χωρίς ψυχή, ἀλλά πού ξέρει νά λέη ὡραῖα λόγια. Συχνά εἶναι μόνο μασκαρεμένος ἀρριβιστής.
Σ υ γ γ ρ α φ έ α ς. Μά, διόλου, διόλου!
(Απόσπασμα διαλόγου γραμμένου γαλλικά στα 1917-1918. Μετάφραση Φιλ. Στ. Δραγούμη)
