"Ο ταπεινότερος τῶν ὑλισμῶν θὰ κυριαρχήση πάνω σὲ κάθε πνευματικότητα"

 

ΕΝΑ ΑΓΝΩΣΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΤΟΥ Ι. ΔΡΑΓΟΥΜΗ

Το παρακάτω κείμενο αποτελεί απόσπασμα διαλόγου πιθανότατα από το αδημοσίευτο (και ίσως ημιτελές) μυθιστόρημα του Ίωνος Δραγούμη «Οι Τρεις Φίλοι», γραμμένο στα γαλλικά (1717-18) όταν αυτός ήταν εξόριστος στο Αιάκιο της Κορσικής. Το απόσπασμα, με τον τίτλο που το αναδημοσιεύουμε εδώ και μεταφρασμένο από τον αδελφό του Φίλιππο Στεφ. Δραγούμη, δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Μέρες, τεύχ. 29, Ιανουάριος 1949, σελ. 135-136. 

Στο διάλογο που ακολουθεί είναι σχεδόν βέβαιο πως ο Δραγούμης τοποθετεί τον εαυτό του στο ρόλο του "ποιητή".

 

 

ΙΩΝΟΣ ΔΡΑΓΟΥΜΗ

 

Πολιτισμός καὶ διανοούμενοι

 

 

 

Ο αρχιτέκτονας Αριστοτέλης Ζάχος (1871-1939) επιστήθιος φίλος και συνεργάτης του Ι. Δραγούμη, καθώς επιβλέπει την αναστήλωση του Ι.Ν. του Αγίου Δημητρίου Θεσσαλονίκη μετά τη καταστροφική πυρκαγιά του 1917.
 

 

Ποιητής. Ο ταπεινότερος τῶν ὑλισμῶν θὰ κυριαρχήση πάνω σὲ κάθε πνευματικότητα, σὲ κάθε ψυχικὸ ἀνύψωμα.

Συγγραφέας. Βλέπετε τὰ πράγματα μὲ ὑπερβολική ἀπαισιοδοξία. Ἄλλωστε, γιατί θέλετε νὰ μὴν ἐπικρατήση ὁ ὑλισμὸς καὶ στὴν Ἑλλάδα, ἀφοῦ συμβαδίζει μ' ὁλάκερο τὸ σύγχρονο πολιτισμό;

Ποιητής. Δὲν ξεύρω ἂν ὁ σύγχρονος πολιτισμὸς ἢ μᾶλλον οἱ διάφοροι πολιτισμοὶ τῆς ἐποχῆς μας, τείνουν πρὸς τὸν ὑλισμό ἂν εἶναι ἔτσι, δὲν πρόκειται πιὰ γιὰ πολιτισμούς παρὰ γιὰ σαπίλες. Αὐτὴ ἡ ἔννοια τοῦ πολιτισμοῦ εἶναι σύμπλεγμα ἰδεῶν ὁλότελα πνευματικῶν δὲν θὰ μποροῦσε νὰ νοηθῆ διαφορετικά. Δὲν ὑπάρχει πολιτισμός χωρίς πνευματικότητα καὶ χωρίς ἠθικότητα. Ἄν οἱ πολιτισμοί οἱ σύγχρονοι τείνουν πρὸς τὸν ὑλισμό, τοῦτο σημαίνει πὼς ἀρχίζουν νὰ ἐκφυλίζονται, καὶ καὶ πὼς οἱ κοινωνίες ποὺ τοὺς εἶχαν πλάσει, ξεπέφτουν καὶ ἀποσυνθέτονται. Δὲν ἀντιλαμβάνομαι πὼς μπορεῖτε νὰ εὔχεσθε τὴν κατάπτωση γιὰ τὴν κοινωνία μας, ἐνῶ ἀκριβῶς εὑρίσκεται στὴν ἀρχή τοῦ σχηματισμοῦ της. Θέλετε νὰ τὴν κάμετε νὰ ἐκτραπῆ ἀπὸ τὸ δρόμο της;

Συγγραφέας. Δὲν εὔχομαι ἄλλο, παρὰ θὰ ἤθελα οἱ Ἕλληνες νὰ δεχθοῦμε τὸν Δυτικό πολιτισμό.

Ποιητής. Μολονότι εὔχεσθε νὰ δεχθοῦμε τὸ δυτικό πολιτισμό - πρᾶγμα ἄλλωστε ἀδύνατο, ἐκτός ἄν πρόκειται γιὰ τὶς ἐξωτερικές επιφάνειες τοῦ πολιτισμοῦ αὐτοῦ ἀνάγκη νὰ ὁμολογήσετε πὼς εὑρίσκεται σήμερα σὲ στάδιο καταπτώσεως.

Συγγραφέας. Παραλογίζεσθε μοῦ φαίνεται. Πῶς; ἰσχυρίζεσθε ὅτι οἱ Γάλλοι, οἱ Γερμανοί, οἱ Ἄγγλοι εὑρίσκονται σὲ κατάπτωση;

Ποιητής. Δὲν γνωρίζω ἂν ξεπέφτουν τὰ ἔθνη αὐτά, ἀλλὰ ὁ πολιτισμός τους ξεπέφτει ἀσφαλῶς. Ὅταν τὰ λόγια ἑνὸς λαοῦ, δὲν ανταποκρίνονται πιὰ πρὸς τὶς πράξεις του, κάτι σάπιο κρύβεται σ’ αὐτὸν τὸν λαόν.

Ποιητής. Ὦ! Σᾶς ξέρω εἶσθε μονάχα φανατικὸς καὶ θέλετε νὰ παίζετε τὸ πρόσωπο τοῦ «διανοουμένου».

Συγγραφέας. Καὶ μήπως δὲν εἶμαι γὼ «διανοούμενος»; Δὲν ξέρετε λοιπὸν πῶς ἐσπούδασα στὴ Γερμανία καὶ ἐμελέτησα τὴν κοινωνιολογία; Γύρισα κόσμο, παρακολούθησα θέατρα, ἐκθέσεις, πινακοθήκες, ἐργαστήρια ζωγράφων καὶ γλυπτῶν...

Ποιητής. Τὰ ξέρω ὅλα αὐτά. Μὰ οἱ μελέτες σας τῆς κοινωνιολογίας καὶ τὸ περιδιάβασμά σας στὰ ἐργαστήρια καὶ στὶς πινακοθήκες, δὲν σᾶς ἔκαναν ἐξυπνότερο οὔτε περισσότερο διανοούμενο, ἂν ἡ λέξη «διανοούμενος» σημαίνει ἀληθινά κάτι.

Συγγραφέας. Τί, λοιπόν; Δὲν ξέρετε τί σημαίνει ἡ λέξη «διανοούμενος;»

Ποιητής. Ὄχι. Δῶστε μου τὸν σωστὸν ὁρισμόν της…

Συγγραφέας. Ὁ διανοούμενος εἶναι intellectuel, δηλ. διανοεῖται...

Ποιητής. Ἐννοῶ, ἀλλὰ προχωρεῖστε.

Συγγραφέας. Διανοούμενος εἶναι ὅποιος ζῆ μὲ τὴ σκέψη, ὅποιος εἶναι διαβασμένος, ὅποιος γνωρίζει πολλὰ πράγματα σχετικὰ μὲ τὴν ἱστορία, τὴν ἐπιστήμη, τὶς τέχνες καὶ μὲ τὰ γράμματα.

Ποιητής. Νὰ συμπληρώσω... καὶ ὅποιος ὁμιλεῖ γιὰ ὅλα τὰ πράγματα.

Συγγραφέας. Ἀκριβῶς!

Ποιητής. Χωρὶς νὰ ἐμβαθύνη σὲ τίποτα.

Συγγραφέας. Ἀπεναντίας, μὲ ἁρμοδιότητα... μὲ ἁρμοδιότητα… ἀρκετή τέλος πάντων...

Ποιητής. Ἀρκετή γιὰ ποιόν;

Συγγραφέας. Ἀρκετή γιά τόν ἑαυτό του καὶ γιὰ τὴν κοινωνία.

Ποιητής. Ἄν εἶναι ἔτσι, δὲν χρειάζεται αντίρρηση. Τότε τέτοιος εἶναι ὅποιος ὁμιλεῖ γιὰ ὅλα τά πράγματα μὲ αρμοδιότητα, ἀλλά χωρίς τὴν ἱκανότητα νὰ αἰσθάνεται τίποτε· «κύμβαλον ἀλαλάζον» ὅπως θάλεγε κι ὁ Ἀπόστολος Παῦλος.

Συγγραφέας. Μὰ ὄχι, μὰ ὄχι...

Ποιητής. Διανοούμενος εἶναι ὁ ξερίζωτος, ὁ κοντόφθαλμος, ποὺ νομίζει πὼς μ’ ἕνα παίξιμο τοῦ χεριοῦ, μὲ σειρές επιχειρημάτων, συλλογισμῶν καὶ συζητήσεων, μπορεῖ νὰ λύση ὅλα τὰ ζητήματα τοῦ κόσμου. Κατ’ οὐσίαν εἶναι μονάχα παρορμητικός (impulsif) καὶ μπορεῖ νὰ γίνη διαδοχικά, φανατικὸς ὑπερασπιστής κάθε παλαβωμάρας, κάθε ἰδέας ποὺ γιὰ τὴν ὥρα τοῦ φαίνεται νέα κι’ εὐχάριστη. Εἶναι ὄν χωρίς ψυχή, ἀλλὰ ποὺ ξέρει νὰ λέη ὡραῖα λόγια.  Συχνὰ εἶναι μόνο μασκαρεμένος ἀρριβιστής.

Συγγραφέας. Μά, διόλου, διόλου!